-PRIREDIO:MILADIN VELjKOVIĆ

Za razliku od Dekarta, koji je konsekventno razvijao svoju misao i sistem, i to ne samo logički, u skladu sa matematičkom izvjesnošću i jasnoćom, Paskal je bio protivrječna i mnogo emocionalnija priroda. Iako genijalni matematičar, fizičar i svestrani naučnik, on nije konsekventno koristio naučni postupak geometrijskog, kontinuiranog i euklidskog razvijanja misli i filozofskih razmatranja. Njegov pristup razmatranju životne problematike je bio parcijalan, njegove misli se iznose aforistički, jezgrovito, ali u nesistematskom redu i slijedu, i bez nastojanja da se povežu u jednu dosljedno usklađenu i suvislu cjelinu. Njegove misli su nastajale spontano, odvojeno i samostalno. Mislilac nije uložio napor da ih sistematizuje, poveže i od njih sačini kompaktan i međusobno povezani sistem. Uspio je da formuliše oko hiljadu svojih jezgrovito sročenih i sintetiziranih i aforistički iskazanih misli, koje su kasnije sakupljene i objedinjene u jednu specifičnu cjelinu, ali koje nikako nisu mogle da predstavljaju iznutra osmišljenju i kompaktnu suvislost. Tako skupljena Paskalova duhovna riznica je dobila naslov „Misli”, i objavljena je osam godina nakon autorove smrti.

Međutim, i pored tako spontanog i nepretencioznog nastanka i oblikovanja, Paskalove „Misli” predstavljaju jedan od najznačajnijih duhovnih uspona u misaonom stvaralaštvu XVII stoljeća. Odvojene i nedovoljno čvrsto povezane, Paskalove „Misli” odražavaju genijalne refleksije i opservacije jednog velikana, koji je nastojao da osmisli svijet i život i da pruži vrijednosni sud o mnogim aktuelnim i značajnim pitanjima koja su ga mučila ili tangirala. Iako nisu nastale kao proizvod potrebe i nastojanja da odražavaju i prikazuju jedan cjelovit i kontinuirani sistem, ipak reminiscencije odražavaju duh, stanovište i pogled pronicljivog i lucidnog posmatrača i paćenika. Upoređujući taj dio Paskalovog stavaralaštva sa dostignućima što ih je dao kao naučnik u okviru sistematske rasprave o konusnim presjecima, kao i sa njegovim radovima iz fizike i oblasti matematike (posebno iz domena teorije vjerovatnoće i problematike cikloide), jasno se ispoljavaju određene neusklađenosti, nedosljednosti, pa čak i „protivrečnosti”.

Paskal je svoju naučnu i uopšte duhovnu djelatnost započeo kao izraziti racionalista i pristalica i poštovalac geometrijske logike. Sticajem specifičnih okolnosti, ne samo predispozicijom i stalnom bolešću i patnjama, koje su ga uporno pratile tokom čitavog života, takva racionalistička usmjerenost ga nije mogla zadovoljiti, niti mu pružiti odgovor na mnoge teške životne dileme koje su ga opterećivale, posebno poslednjih godina života. U to vrijeme on je zašao u svojevrsnu sferu skepticizma, pa u neku ruku i religioznog misticizma. Ali to je bilo u skladu sa njegovim nastojanjem da odgonetne smisao sopstvenog bitisanja, kao i adekvatan odraz njegovog bogatog misaonog i duhovnog svijeta i života. U tom smislu se njegova iracionalnost, koja se manifestovala kroz oblike specifičnog i, reklo bi se, paskalovski obojenog skepticizma i misticizma, nadovezivala na njegovo izrazito racionalističko poimanje koje je blistavo ispoljavao kroz svoje znamenite naučne radove. Stoga je njegova iracionalnost, zapravo, odraz njegovog osebujnog duhovnog sazrijevanja i prevazilaženja prve faze života, posvećene naučnim istraživanjima i racionalnom stvaralaštvu.

Kada je mislilac konačno iscrpio svoje duhovne mogućnosti u okviru racionalnog tretiranja svijeta i života, u skladu sa veoma bogatim i raznovrsnim naučnim radom i stvaralaštvom, nastavio je novim putem koji se otvarao pred kreativnim duhom. Taj put ga je vodio u svijet emotivnog prihvanja i doživljavanja svoje sopstvene postojanosti, i traženja smisla o odnosu čovjeka i svijeta, majušnog i ništavnog duhom obdarenog čovjeka, i beskonačne i mehanički ustrojene vasione. U tom smislu mu se čovjek, duhovno biće, doimao kao slabašna trska koju može lako da uništi bilo kakva spoljašnja sila.


(Nastaviće se)

---