-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Paskal je (od 1646. godine) intenzivno počeo da se bavi i teološkim, odnosno crkvenim pitanjima. U početku je to, međutim, bilo više stvar interesovanja jednog erudite i velikog poznavaoca raznih oblasti, filozofski nadarenog, da bi se kasnije tome potpuno posvetio i zauzeo jedno od najpočasnijih mjesta u jansenizmu. Od uvaženih ljekara koji su liječili njegovog oca saznao je mnoge značajne pojedinosti, ali je znatno više informacija dobio iz korišćene literature koju je imao pri ruci. Naročito ga je bio zainteresovao sam osnivač jansenizma uvaženi otac Kornelije Jansen (Jansenijus, 1585–1638), koji je napisao nekoliko značajnih djela, među kojima se Paskalu posebno dopao spis pod naslovom „Razgovor o reformaciji unutrašnjeg čovjeka”, kao i najpoznatije Jansenovo djelo „Avgustinus”, koje je izazvalo niz kontroverzi. Kasnije je taj spis poslužio kao polazište za razbuktavanje oštre polemike, u kojoj je i sam Paskal uzeo učešća, i ubrzo zauzeo dominirajuću ulogu i značaj. U tom pravcu je kasnije usmjerio sve svoje intelektualne sposobnosti, koje su se odrazile u polemičkim spisima, koji su bili od velikog uticaja i izazvali odjek i reakcije u čitavoj Rimokatoličkoj crkvi, sve do samog pape.

Da bi se bolje, detaljnije i svestranije sagledao i razumio Paskalov rad na polju jansenizma i njegov doprinis toj religioznoj struji, potrebno je iznijeti nekoliko bitnih pojedinosti. Problemi o kojima se ovdje govori su veoma stari i zadiru u samu suštinu hrišćanstva, kao religije koja je imala izuzetno značajnu ulogu u prošlosti Evrope. Nužno je prethodno dodati jednu vrijednu informaciju, vezanu za Paskalov pristup jansenizmu i za njegovo strasno i polemičko angažovanje. Paskal je doživio jednu veoma tešku i opasnu nezgodu krajem 1654. godina, kada umalo nije izgubio glavu. Putujući kočijama u malom društvu, došlo je do nezgode kada se društvo zamalo nije našlo u rijeci. Na jednom mostu, kočija je naglo skrenula i jedva se zaustavila na samoj ivici mosta, dok je ispod njega hučala nemirna i nabujala rijeka. Paskal je tom prilikom izgubio svijest i potom imao teške posledice (u obliku akutne traume), koje su trajale punih petnaest dana. Tek nakon toga je došlo do postepenog smirivanja i prevazilaženja posledica doživljenog šoka, koji je izazvala iznenadna nezgoda sa kočijom.

Veliki raskol u Rimokatoličkoj crkvi je nastao za vrijeme reformacije u XVI stoljeću. Kasnije je poseban problem iskrsnuo, u toku kontrareformacije, oko tumačenja nekih veoma značajnih dogmi i učenja. Jedno od pitanja koje je postalo predmet ozbiljnih rasprava, sporova i unekoliko raskola unutar same Rimokatoličke crkve, bilo je i pitanje djelovanja Božije milosti na čovjeka i njegovu slobodnu volju. Ovaj problem je razmatrao i znameniti sveti Avgustin, još u V vijeku, da bi se to pitanje ponovo aktuelizovalo u XVII stoljeću. Ovo pitanje je, upravo, u Francuskoj dostiglo kulminaciju u okviru nastanka i djelovanja jensenizma kao posebne struje. Suština problema se sastoji u tome, kako pomiriti djelovanje Božije milosti na čovjeka sa njegovom slobodnom voljom. Koliki je, zapravo, udio direktnog djelovanja Božije samilosti, a koliko u tome ima udjela čovjekova slobodna volja? U vezi sa tim je bilo i pitanje: da li je Isus Hristos umro za sve ljude, da bi okajao grijehe čitavog čovječanstva, ili je njegova žrtva napravljena za one koji su izabranici da bi bili spašeni? Spor se vodio između jansenista i jezuita, a u njemu je kasnije najvidniju i najznačajniju ulogu odigrao Paskal, braneći i produbljujući stavove i učenje jansenista.

Paskal je između 1656. i 1657. godine napisao prvo djelo polemičkog karaktera, koje je poznato pod naslovom „Pisma provincijalcu”. Tu je iskazao svoje moderno iskustvo i saznanja na polju religije, koja je iskazao u izuzetno lijepoj, jetkoj i literarno besprekorno sastavljenoj zbirci pisama. U osamnaest pisama je pokazao kako se brani određeno uvjerenje, koje se odnosilo na iznošenje stavova i učenja jansenista u polemici sa isusovcima.


(Nastaviće se)

---