-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Potpisnici „Predloga” i oni intelektualci za koje je policija smatrala da su im bili bliski, posebno su bili sumnjivi u vrijeme studentskih demonstracija 1968. Pomno je praćen njihov rad tih dana, kao i sastanci, stavovi, govori... Dobrica Ćosić i Srba Savić su u Grockoj bili pod prismotrom. Služba državne bezbjednosti je u izvještajima dostavljenim Titu tokom demonstracija predstavljala proteste studenata kao dio rada Rankovićeve zavjereničke grupe, čiji dio su bili najvažniji akteri „Predloga za razmišljanje” i još neki srpski intelektualci. Zapis Draže Markovića iz juna 1968. ukazuje da je bio ubijeđen da je postojala veza između Ćosićevog govora na Plenumu CK SKS i studentskih demonstracija. Vjerovao je da je postojao plan da u isto vrijeme govore Ćosić na plenumu, a Ljuba Tadić na mitingu u parku kod Skupštine. Smatrao je da je nakon neuspjeha ovog plana iskorišćen incident sa brigadistima na Novom Beogradu. Markovićev zapis pokazuje kako je razmišljao bar dio srpskog rukovodstva i kakvi su bili obavještajni podaci policije.

U „kratkoj obavještajno-političkoj procjeni u vezi sa studentskim demonstracijama” koju je zamjenik načelnika uprave Službe bezbjednosti general-major Stjepan Domankušić poslao Titu 6. juna 1968. demonstracije su predstavljene kao rezultate djelovanja „birokratsko-zavjereničkih snaga politiki osuđenih na Četvrtom plenumu” koje su našle oslonac u nekim profesorima Beogradskog univerziteta, u kulturnim i naučnim sredinama, Đilasu i nekim novinarima. U izvještaju je stajalo da se već duže vrijeme iz Rankovićevih krugova moglo čuti „vidjeće se ko je Marko” i „neće proći dugo vremena kada će on opet zauzeti značajan položaj”. Srpska policija je u vrijeme studentskog protesta 1968. o nekim od potpisnika „Predloga” sastavila i „karakteristike”, posebno analizirajući poteze svakoga od njih ponaosob. [...]

Pojavu opozicije sa pozicija nacionalizma vlast je dovodila u vezu i sa „informbirovštinom”, jer je Državna bezbjednost sugerisala da su pristalice IB-a poslije „Deklaracije” i „Predloga” prihvatile nacionalističke stavove. Za nacionalizam su dodatno optuživani zbog stava da je Jugoslavija neprirodna tvorevina koja u sebi sadrži Istok i Zapad, pri čemu su Istok činili Srbija, Crna Gora, Makedonija i BiH, a Zapad Hrvatska i Slovenija. Jedni su okrenuti vizantijskoj, a drugi rimskoj varijanti hrišćanstva, jedni su okrenuti ka katoličkoj Evropi, a drugi ka pravoslavnoj Rusiji. Polazeći od toga da su Hrvatska i Slovenija imale uporište u zapadnom svijetu, oni su zaštitu za Srbiju vidjelu u SSSR-u. Državna bezbjednost je motrila na veze, saradnju i kontakte koje su srpski intelektualci, a prije svega potpisnici „Predloga”, imali sa sovjetskim predstavnicima. U policijskim analizama je zapisano da su mnogi sovjetski predstavnici, uključujući i diplomate, koji su boravili u Jugoslaviji pod maskom privatnih posjeta, uspostavili „kao svoje trajne veze” kontakte i među književnicima, izdavačima, novinarima, pozorišnim i filmskim umjetnicima. Kao najpoznatija imena navedeni su su Matija Bećković, Sveta Lukić, Danilo Grujić, Ljubomir Simović, Meša Selimović, Radovan Zogović i Desanka Maksimović. Sve te veze su označene za „stalne, neposredne”, a odlikovala ih je „navodna razmjena mišljenja, estetske rasprave, tzv. opšte informisanje o umjetnosti i o slobodi stvaranja, mada su u pitanju mnogo dublji razlozi i osnove kontaktiranja”. Zamjerano im je da im je pružana pomoć u izdavanju djela u SSSR-u, da su dobijali preporuke za prevođenje sa ruskog „ili im se čine i druge usluge”. U „specifične slučajeve” je ubrajano Mihizovo putovanje u SSSR i njegovo prethodno konsultovanje sa Ćosićem i Svetom Lukićem, te dogovor sa Ćosićem u Grockoj i pravljenje spiska sa Lukićem koga od sovjetskih pisaca i umjetnika treba da posjeti u SSSR-u. Policiji su 1969. bili sumnjivi i Mihizovi kontakti sa Desankom Maksimović i Radovanom Zogovićem.


(Kraj)

---