-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Za razliku od prve etape tršćanskog pitanja (1945–1947), kada je Beograd bio posmatran kao produžena ruka Moskve, od pedesetih godina Jugoslavija je bila viđena kao potencijalni saveznik u suzbijanju sovjetskog uticaja u regionu, odnosno u podrivanju socijalističkog lagera. Uprkos postojanju ideoloških rezervi na Zapadu prema Brozovom režimu, Jugoslavija je mogla da računa na značajnu i konkretnu podršku Vašingtona i njegovih saveznika. Svjesni strateškog značaja Jugoslavije, Vašington i London su u vezi s jugoslovensko-italijanskim teritorijalnim sporom oko Trsta morali da vode računa i o jugoslovenskim interesima, što je krajem 1954. godine ubrzalo postizanje kompromisa u Londonu.

Činjenica da jugoslovensko-italijanska granica više nije bila i granica dva bloka, umanjen je negativni uticaj hladnoratovske dinamike na italijansko-jugoslovenske odnose i time se svakako doprinijelo normalizaciji između dva susjeda. Ipak, jugoslovenska normalizacija odnosa sa SSSR-om poslije Staljinove smrti i sve aktivnija uloga Jugoslavije u Trećem svijetu u Rimu su proizvodili skepsu u pogledu spoljnopolitičke orijentacije Beograda. Osim toga, ubrzavanje političkog približavanja dvije zemlje ometala je i ambicija Jugoslavije da se i de jure razriješi granično pitanje između dvije zemlje. S vladom centro-ljevice (1963) razvoj bilateralnih odnosa mogao je da krene bržim ritmom s obzirom na zajedničke poglede dvije strane o nizu međunarodnih pitanja (Vijetnam, Bliski istok), te zainteresovanost socijalista za spoljnopolitičke (nesvrstavanje) i unutrašnje koncepcije jugoslovenskog režima. Pokazatelj značajnog unapređenja političkih odnosa dvije zemlje bili su i kontakti visokih predstavnika dvije države. Novembra 1965. godine Aldo Moro je posjetio Jugoslaviju i to je bila prva posjeta jednog italijanskog premijera socijalističkoj Jugoslaviji. Januara 1968. tadašnji jugoslovenski premijer Mika Špiljak doputovao je u uzvratnu posjetu Italiji.

Krajem ljeta 1968. godine iznenadni spoljnopolitički impuls dodatno je približio dva jadranska susjeda. Sovjetska intervencija u Čehoslovačkoj avgusta 1968. godine podstakla je strahove da bi se i Jugoslavija mogla naći na putu tenkova Varšavskog pakta. Kolateralna posljedica ovog događaja bilo je značajno unapređenje odnosa Beograda i Rima, budući da je u tom, za Jugoslaviju krajnje delikatnom momentu, italijanska strana svom susjedu garantovala bezbjednost u slučaju premještanja jugoslovenskih trupa sa granice s Italijom. Ove garancije izazvale su pozitivne reakcije jugoslovenske strane. Na ovaj korak Italija je bila motivisana snažnim interesom da na svojoj istočnoj granici ima nezavisnu Jugoslaviju, a ne socijalistički blok.

Ovo primjetno poboljšanje klime u odnosima dva susjeda imalo je i svoje konkretne posljedice. Radilo se o obnovi pregovora o konačnom razgraničenju dvije države, s obzirom na provizornu suštinu Memoranduma o saglasnosti iz 1954. godine. Italijansko insistiranje na privremenosti Memoranduma o saglasnosti blokiralo je prethodne pregovore i iziskivalo traganje za novim rješenjima. Inicijativa za nove pregovore došla je sa italijanske strane. U toj situaciji, dva mjeseca po intervenciji Varšavskog pakta u Čehoslovačkoj, bio je dogovoren početak pregovora Perišić–Fereti. Osim toga, u periodu neposredno po dramatičnim događajima u Čehoslovačkoj, Italijani su obećavali podršku jugoslovenskim nastojanjima da se olakša izvoz jugoslovenskih poljoprivrednih proizvoda u zemlje Zajedničkog tržišta.

Činjenica da granično pitanje još nije bilo formalno i konačno riješeno predstavljala je osnovu novih kriznih situacija u odnosima dva susjeda. Naravno, intenzitet takvih kriza nije bio takav da bi ozbiljnije ugrozio njihov razvoj na širem planu, kao što je to bio slučaj tokom prvih poslijeratnih godina, već se prije radilo o neslaganjima koja su privremeno dovodila do javnih i medijskih obračunavanja.


(NASTAVIĆE SE)

---