Jedna od kriza, koja je za uzrok imala još uvijek neriješeno granično pitanje između Jugoslavije i Italije, dogodila se uoči posjete Josipa Broza Tita Italiji, koja je prvobitno bila planirana za 10. decembar 1970. godine. Za razliku od jugoslovenske strane, Italijani su odbijali da tokom posjete na stolu budu i najspornija bilateralna pitanja, poput problema konačnog razgraničenja i statusa manjina. Tenzije su eskalirale poslije izjave Alda Mora, koji je početkom decembra 1970. godine podvukao riješenost italijanskih vlasti da se pitanje razgraničenja ne stavi na dnevni red, podvukavši da se Rim neće odreći „legitimnih nacionalnih interesa“, što je bilo interpretirano kao najava italijanskog neodustajanja od zone B. Jugoslovenski odgovor na izjavu italijanskog šefa diplomatije bio je odlaganje Brozove posjete Italiji. Posjeta je realizovana krajem marta 1971. godine, tek poslije italijanskih garancija da Rim neće postavljati zahtjeve za promjenama granice. S druge strane, Italijani su tražili odlaganje konačnog sporazuma o formalnom rešenju jugoslovensko-italijanskog teritorijalnog pitanja, argumentujući takav zahtjev unutrašnjopolitičkim razlozima. Na sastanku sa jugoslovenskim sekretarom za inostrane poslove Mirkom Tepavcem, februara 1971. godine u Veneciji, Moro je istakao spremnost italijanske strane da pripremi sopstvenu javnost na formalizaciju graničnog pitanja s Jugoslavijom. Unutrašnjopolitički motivi različito su djelovali na dvije strane u razgovorima o konačnom rješenju bilateralnog teritorijalnog spora. Dok je Moro strahovao od odgovora italijanske desnice, odnosno tršćanskog dijela njegove Demohrišćanske stranke na konačno italijansko odustajanje od zone B, dotle je, ističe Masimo Bukareli, i jugoslovenska strana vodila računa o reakcijama javnosti u Hrvatskoj i Sloveniji na tok i ishod spora Rima i Beograda.
Novo zaoštavanje bilateralnih odnosa uslijedilo je pošto su januara 1974. godine jugoslovenske vlasti na granicu dvije zone nekadašnje Slobodne teritorije Trsta postavile table s natpisima Jugoslavija – Slovenija. U protestima italijanske strane isticano je da Mirovnim ugovorom i londonskim sporazumom Jugoslaviji nije dodijeljen suverenitet nad zonom B, što je, zatim, proizvelo kontraproteste jugoslovenskog režima. Beograd je početkom proljeća 1974. godine u novu fazu konflikata s Rimom uključio i najširu jugoslovensku javnost, iniciranjem protestnih skupova i oštrom medijskom kampanjom. Nju je pratilo i svojevrsno „zveckanje oružjem“, odnosno manevrisanje jedinica JNA u pograničnoj zoni.
Ipak, postepeno popuštanje tenzija izemđu Rima i Beograda omogućilo je otpočinjanje tajnih pregovora Šnuderl–Karbone. Pregovarački proces je obuhvatao pitanja definisanja granične linije, zaštitu manjina, kao i formiranje slobodne industrijske zone u pograničnom regionu. Dugi i komplikovani pregovori formalno su okončani 10. novembra 1975. godine, kada su šefovi diplomatija dvije države u Osimu kod Ankone potpisali više dokumenata, koji su regulisali niz spornih pitanja o kojima se u prethodnom periodu pregovaralo. Potpisani sporazumi su definisali, prije svega, granična pitanja, status manjina, unapređenje privredne saradnje, te formiranje slobodne zone. Stupanje na snagu sporazuma iz Osima uslijedilo je aprila 1977. godine poslije ratifikacije u parlamentima Jugoslavije i Italije. U zaključenju Osimskih sporazuma ondašnji italijanski ambasador u Beogradu, Valter Makota, vidio je ne samo konačno rešenje bilateralnog graničnog spora, već i izraz snažnog interesa Italije da se Jugoslavija, koja je predstavljala branu prema istočnom bloku, ne oslabi daljim opstankom tršćanskog pitanja.
Nova klima u odnosima dvije države, i to prije svega njihovih pograničnih regiona, manifestovala se novembra 1978. godine formiranjem zajednice Alpe-Adrija. […]
PRIREDIO:
MILADIN VELjKOVIĆ
(NASTAVIĆE SE)

---