Iguman Manastira Gomirje Teofil Aleksić u dva maha je iz Rusije donio veliki broj knjiga za narod kako bi se unaprijedila pismenost i prosvjeta. On, takođe iz Rusije, dovodi Simeona Baltića koji je u Gomirju otvorio slikarsku (ikonografsku) školu. Pored toga, Baltić je sa učenicima oslikao ikonostas manastirske crkve. U mladosti je u manastiru boravio Vićentije Ljuština, kasnije ugledni arhimandrit Manastira Mesića. Jedan od arhimandrita bio je i Sevastijan Ilić, prvi izdavač Dositejeve „Bukvice”. Pored svega navedenog, gomirski monasi su bili najbolji profesori Plaščanske bogoslovije, konzistorijalni bilježnici, episkopski izaslanici, narodni poslanici u Hrvatskom saboru i članovi Srpskih narodno-crkvenih sabora. Gomirski monasi su služili po parohijama, gdje su brinuli i o školama, ali i sami bili učitelji.

Manastir je odigrao značajnu ulogu i u odbrani od unijaćenja. Bio je, naročito u drugoj polovini 17. vijeka, centar otpora nasilnom unijaćenju srpskog življa, koje su sprovodili unijatski episkopi iz Manastira Marče, uz pomoć državnih vlasti. Zbog neprihvatanja unije ispaštali su mnogi pravoslavni Srbi i njihovi sveštenici, a naročito gomirski kaluđeri. Mnogi od njih su proganjani i zatvarani, a smrtna kazna, bez ikakvog suda, prijetila je onima koji se unijatskom episkopu usprotive riječju ili djelom.

Josif je bio prvi visokoškolovani kaluđer u Gomirju. Mlad, ambiciozan i samouvjeren, u ovom manastiru je počeo da se uzdiže, vjerovatno ni ne sluteći da će jednog dana ponijeti najviše zvanje Srpske pravoslavne crkve. Molbu za monašenje Rajačić je podnio 5. aprila 1810. godine, a zamonašen je 10. aprila iste godine. Nedjelju dana nakon zamonašenja rukopoložen je za đakona, a sledećeg mjeseca je imenovan za konzistorijalnog bilježnika. Josif je brzo napredovao, u narednih godinu dana prošao je činove protođakona, sinđela i protosinđela. Pretpostavlja se da je Rajačić službovao u episkopskom dvoru u Plaškom, kao jeromonah i protosinđel, i tu je, najvjerovatnije, završio bogoslovske nauke. Arhimandrit Nikanor Grujić, njegov sekretar, iznosi taj podatak u Rajačićevoj biografiji, objavljenoj u „Srpskim novinama” (1849). Zanimljivo je da sam Rajačić u „Autobiografiji” ne navodi gdje je završio bogosloviju.

Već 20. decembra 1811. godine Josif Rajačić je postao arhimandrit manastira. Upravu nad Gomirjem, po nekim zapisima, preuzeo je „jeliko jun, toliko iskusen, mudar i učen čelovjek” u avgustu 1812. godine. Mladi arhimandrit starješinstvo je preuzeo nakon požara koji je znatno oštetio manastir, tako da je imao pune ruke posla oko njegove obnove. Da je manastir mnogo stradao saznaje se i iz pisma trgovca Musulina, koji arhimandritu izražava svoje saučešće u brizi i nevoljama izazvanim požarom i izvještava ga koliko je žita do tada poslao. Zatim izvještava Rajačića da po stricu šalje još dva kvarta pšenice, da „gospođa strina” šalje dva čaršava, jastuk i peškir, kao i da će i ubuduće pomagati koliko budu mogli. Pošto manastir do zime nije mogao biti potpuno obnovljen, arhimandrit je februara 1813. zamolio generala Bertrana za dozvolu da se, radi popravki, manastiru isplati onih 12.929 franaka (jedan dio ukupnog manastirskog novca u gotovini), koji su bili u rukama naslednika pokojnog trgovca Jovana Kurtovića iz Trsta, kod koga se novac čuvao. [...]

Sigurno je da je Rajačić bi vrlo obrazovan i ambiciozan, što je za manastir samo moglo da bude od koristi. Kao arhimandrit, Josif Rajačić je upravljao Gomirjem punih šesnaest godina, do 1828. godine. Njegovo interesovanje za manastir nije prestajalo ni kasnije, kada je počeo da se uzdiže na jerarhijskoj ljestvici. Krajem februara 1842. arhimandrit Sevastijan Ilić piše Rajačiću, tada još episkopu vršačkom, o svojim namjerama da te godine popravi i preuredi istočno i zapadno, a sledeće – da obnovi sjeverno krilo manastirskog zdanja. Arhimandrit Ilić detaljno obavještava Rajačića o planiranim radovima, njihovoj dinamici i potrebnom novcu. Arhimandrit moli episkopa za pomoć, jer je manastiru nedostajala polovina sume potrebne za zidarske radove. Rajačić je u svom odgovoru dao niz praktičnih savjeta o obnovi manastira, naročito obrativši pažnju na zaštitu od požara.

Priredio:

MILADIN VELjKOVIĆ

(Nastaviće se)

---