Bunjuelova ironična vizija ljudskog iskustva vjerovatno je najbolje sažeta u odgovoru koji je dao na pitanje da li je ikad bio religiozan. „Ja sam uvijek bio ateista, hvala bogu”, odgovorio je on.

Ako se izuzme Bunjuelovo djelo (koje je ionako uglavnom nastalo van granica Španije), španska kinematografija je sve do smrti Fransiska Franka 1975. bila praktično nepoznata van granica zemlje u kojoj je nastala. Pod Kaudiljom španska kinematografija je uživala državnu podršku i bila paternalistička, film „Raza”, 1941, na primjer, zvanična filmska verzija Španskog građanskog rata, rađen je po scenariju koji je pod pseudonimom napisao sam Franko a režirao bliski rođak osnivača Falange Prima de Rivere. Filmsku proizvodnju kontrolisali su privatni monopol (CIFESA) i vladina agencija za filmske novosti (Noticiario cinematografico Espanol, ili „No-Do”). Međutim, 1947. godine osnovana je u Madridu filmska škola – Institut za filmska istraživanja i eksperimente – IIEC u kojoj početkom pedesetih godina dolazi do izvjesnih promjena, i koje započinju Nedjeljom italijanskog filma priređenom maja 1951. Kako ističe Marša Kinder, neorealistički filmovi, većinom zabranjeni za javnost, koji su bili prikazani i na ovoj smotri, izvršiće snažan uticaj na studente ove škole Huana Antonija Bardema (1922–2002) i Luisa Garsiju Berlangu (1921–2010), što će odrediti dalju istoriju španskog filma. Već naredne godine, kao rezultat njihove saradnje, pojaviće se „Dobro došao, Mister Maršale” (Bienvenido, Mr. Marshall, 1952), izuzetno popularna filmska satira o jednom malom mjestu u Španiji koje se bogati zahvaljujući Maršalovom planu, koja je osvojila posebno priznanje u Kanu. Radeći odvojeno tokom narednih desetak godina, obojica će proizvesti niz blagih društvenih satira. Berlanga i Bardem nisu uticali na dalji razvoj španske kinematografije samo svojim filmovima, već i organizovanjem u proljeće 1955. „Razgovora” u Salamanki, nacionalnog simpozijuma o filmu koji je tražio realističkiji pristup dnevnim društvenim problemima, kao i učešćem u UNINCI – nezavisnoj produkcionoj kompaniji koja je osnovana 1951. godine, neposredno prije finansijskog kraha CIFESA. Kompanija UNINCI je pozvala Bunjuela da se vrati u Španiju da bi snimio „Viridijanu” (1961). Uprkos tome, može se smatrati da je vrijeme između 1961. i 1972. Frankov novi ministar informisanja Manuel Fraga Iribarne postavio je 1962. na mjesto generalnog direktora kinematografije jednog velikog ljubitelja filma. Bio je to Hose Marija Garsija Ekskudero, koji je izvršio reorganizaciju škole IIEC, koja je postala Zvanična škola kinematografije (Ecuela oficial de cinematografia – EOC) i liberalizovao politiku državnih subvencija kinematografiji, što je stvorilo osnovu za nastanak „novog španskog filma”. Ova liberalizacija dovela je do nastanka filmova koji su osvojili brojne nagrade, kao što su prvi veliki filmovi Karlosa Saure (r. 1932), koji se tokom šezdesetih godina nizom crnih komedija, rađenih pod očiglednim uticajem Bunjuela, nametnuo kao najznačajniji reditelj koji živi u Španiji. Ovaj period završio se političkim represalijama koje su slijedile nakon promjene vlade kada je Franko imenovao novi kabinet i zamijenio Fragu desničarem Alfredom Sančezom Belom, koji će ostati ministar informisanja sve do 1973. Sve je to dovelo do zatvaranja Nacionalne filmske škole 1970, koja će ponovo biti otvorena tek 1995. godine. Treća faza novog španskog filma započinje 1973. i traje sve do današnjih dana. Najhrabriji od svih tih filmova bio je „Duh košnice” (1973) Viktora Erisea, snažni simbolički prikaz života na strani pobijeđenih u vremenu nakon Španskog građanskog rata, koji je osvojio niz međunarodnih nagrada. Franko, koji je već nekoliko godina bio ozbiljno bolestan, umire 20. novembra 1975. Krajem 1977. ukinuta je cenzura i nakon četrdeset godina održani su prvi slobodni izbori.

Piše:

DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

(Nastaviće se)

---