Kazahfilm je imao četvrti po veličini studio u SSSR-u. Trenutno je to najveća produkciona kuća u centralnoj Aziji, koja zapošljava više od hiljadu i dvjesta ljudi, ali su joj prijeko potrebne nove prostorije i oprema. U sovjetskoj politici su prednost u odnosu na regionalne studije pri raspodjeli sredstava nesumnjivo imali Mosfilm i Lenfilm, a njena je škrtost naročito dolazila do izražaja prilikom finansiranja kinematografija s krajnjeg juga zemlje. Kazahstanski filmski radnici i danas muku muče s pomanjkanjem filmske trake, nemogućnošću da tokom snimanja zabilježe i zvuk i nedostatkom opreme za postprodukciju. Uprkos navedenim problemima, Kazahfilm održava prosječnu godišnju proizvodnju od četiri bioskopska i četiri televizijska filma, pet do šest dugometražnih i pedeset kratkometražnih dokumentaraca i pet animiranih filmova. Još više obećava činjenica da je nakon raspada Sovjetskog Saveza u Kazahstanu radilo više od trideset nezavisnih produkcionih kuća. Međutim, doba procvata završeno je 1995. Mnogi privatni studiji otišli su u stečaj, dok ih se svega nekoliko održalo zahvaljujući državnim subvencijama. Kazahstan, gdje živi tridesetak školovanih reditelja, 1996. je proizveo svega devet igranih filmova, i to uz podršku države posredstvom novoosnovanog Nacionalnog produkcionog centra. Prosječan budžet po filmu iznosio je oko pola miliona dolara.
Prvi studiji su u kirgiskoj prestonici Frunzeu (danas Biškek) otvoreni još 1942, ali u njima se ništa bitno nije događalo čak i mnogo godina poslije Drugog svjetskog rata. A onda je 1963. u Kirgizfilm došla ruska rediteljka Larisa Šepitko da bi snimila film „Znoi”, prema pripovijetki čuvenog kirgiskog romanopisca Čingiza Ajtmatova (1928–2008), koji je u to vrijeme bio umjetnički direktor studija, a potom i prvi sekretar Udruženja filmskih stvaralaca Kirgizije. Tu funkciju je zadržao više od dvadeset godina. Na tom filmu su, kao inženjer zvuka i glavni glumac, radila dvojica ljudi koji će ući u prve redove kirgiske kinematografije, a to su Tolomuš Okejev (1935–2001) i Bolotbek Šamšijev (r. 1941). Okejev je diplomirao na Lenjingradskom institutu za filmske inženjere (LIKI) 1958, a zatim je u Goskinu nastavio studije dramaturgije i režije. Njegov prvi film „Zto lošadi” (1965), bio je kratkometražni dokumentarac o životnom ciklusu konja. Kirgizi su nomadski jahači čiji jezik do 1922. nije imao pismo. Sam Okejev rođen je u šatoru, u stepi. U tom ranom periodu snimao je još i poludokumentarce kao što je „Poklonislj ogno” (1972). Film prati životnu priču prve kirgiske komunistkinje Urkuji Salijeve, koju su muslimanski reakcionari ubili u vrijeme kolektivizacije tridesetih godina. Okejevljevo prvo dramsko djelo, duboko psihološki film „He6o našego detstva” (1967), postalo je jedno od najuticajnijih ostvarenja kirgiske kinematografije zbog dramatizacije posledica gašenja tradicionalne nomadske kulture tokom dvadesetih. Njegovo remek-djelo je, međutim, „Potomak Beloga Barsa” (1985), film snimljen prema usmenom epskom spjevu o kirgiskom narodnom junaku Košošašu. Snimljen na lokaciji u veličanstvenim planinama Tjen Šan, film govori o Košošašovim naporima da spasi svoj narod od prirodnog i ljudskog neprijatelja, za šta na kraju žrtvuje sopstveni život. Okejev je tom djelu podario legendarnu grandioznost koja odgovara cikličnoj strukturi balade. Bolotbek (Bolot) Šamšijev je diplomirao na VGIK-u, a njegov diplomski film, kraktometražni dokumentarac „Manasči” (1965), dobio je prvu nagradu na festivalu u Oberhauzenu 1966. godine. I njegov sledeći kratkometražni film „Čoban” (1966) osvojio je nekoliko međunarodnih priznanja, ali tek se s prvim igranim filmom, „Na prevoju se ne smije pucati” (1968), proslavio po obradi istorijskih tema i uzbudljivim masovnim scenama.
Piše: DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ
(Nastaviće se)