-Priredio:

MILADIN VELjKOVIĆ


Knjiga poznatog srpskog novinara i pisca Radovana Popovića „Slavni gosti Srbije XX vijeka” razlikuje se od njegovih brojnih knjiga na koje smo do sada navikli, pri čemu mislimo na preko dvadeset književnih biografija, koje je ovaj vrsni stvaralac ispisao o najznačajnijim imenima srpske književnosti. Osim iz naslova, to se može shvatiti i iz teksta kojim je propraćeno ovo vrijedno izdanje: „Biografije značajnih ljudi su okosnica svakog poglavlja ove netipične istorije, ali njihov boravak u Srbiji i Beogradu osnovno je interesovanje Radovana Popovića. Zbog čega i kojim povodom su slavni ljudi, umjetnici, naučnici, glumci, državnici... dolazili u Srbiju? Kako su se provodili i koga su sretali? Kakve utiske su ponijeli iz Srbije?... Ova „drugačija” istorija upravo pripovijeda o tome – o ličnim, ljudskim, perspektivama velikih života i velikih događaja u svijetu i Srbiji dvadesetog vijeka”.

Knjigu „Slavni gosti Srbije XX vijeka”, izdao je 2010. godine „Službeni glasnik” iz Beograda, a u narednih nekoliko brojeva, uz saglasnost izdavača i autora, izdvojićemo iz nje (za period od 1905. do 1968), sa određenim skraćenjima, zapise o nekim od tih slavnih ljudi, koje su ugostili Srbija i njena prestonica. Prvi je Albert Ajnštajn, teorijski fizičar i jedan od najvećih umova u istoriji svijeta.

Radovan Popović je rođen 1938. godine u selu Dub, kod Bajine Bašte. Gimnaziju je završio u Užicu, a književnost je studirao u Beogradu. Bio je dugogodišnji urednik kulturnog dodatka „Politike”. Za knjigu „Život Meše Selimovića” nagrađen je 1988. godine Oktobarskom nagradom grada Beograda za književnost, a dobitnik je još mnogih značajnih nagrada i priznanja. Član je srpskog PEN kluba i član upravnih odbora Zadužbine Ivo Andrić, Zadužbine Desanka Maksimović i uprave Fondacije Vasko Popa.

Srbija i srpske zemlje odvajkada su bile izazov za znatiželjne putnike. Iz svijeta, sa raznih strana, rimskih i vizantijskih, stizali su osvajači, ali i pustolovi koje su privlačili predjeli i ljudi, događaji i zbivanja. Mnogi od njih su ostavljali tragove o svome boravku u obliku zapisa, uspomena i sjećanja – sve do naših dana.

Ko sve – samo u ovome vijeku – nije bio u Srbiji: vrhunska imena nauke, umjetnosti, kulture: od književnosti i filma, pozorišta, slikarstva, muzike, opere...

Dakle, Beograd i Srbija su bile nezaobilazne raskrsnice na tim putovanjima i proputovanjima velikana.

Tako je, u ljeto 1905. godine, u Kać, selo nadomak Novog Sada, stigao Albert Ajnštajn, jedan od najvećih fizičara svih vremena. A sa njim i supruga, matematičarka Mileva Marić, i njihov četrnaestogodišnji sin. U monografiji prof. Desanke Đurić Trbuhović „U sjenci Alberta Ajnštajna”, taj njihov boravak ovako je opisan: „U kući Marićevih su svečano dočekani i tu su povazdan dolazili rođaci i poznanici da pozdrave Milevu i vide njenog muža i sina. Albert se ponašao prirodno i ležerno, nosio je svog sina na leđima po Novom Sadu. Razgovori su bili živi, samo Milevina majka nije mogla da se sporazumijeva sa zetom, jer nije govorila nijedan strani jezik...”

Tvorac teorije relativiteta bio je nekoliko puta u Novom Sadu, bio je i u Beogradu, a u pomenutoj knjizi je Ajnštajnov boravak, 1907. godine, na osnovu svjedočenja savremenika, jednostavno prikazan: „Imao je dugačku neurednu kosu, radostan i nasmijan, nosio je sina na ramenu po novosadskim ulicama. To je bunilo novosadsku sredinu, koja je cijenila samo konvencionalni red i ustaljenu učtivost, od čega je on cijelom svojom pojavom odstupao, pa su ga nazvali `onaj šašavi Marićev zet`... Studenti su se, opet, okupljali oko njegovog stola u kafani `Eržebet Kiralji`, gdje je on volio da dolazi...”

U jednom od tih kafanskih razgovora, Ajnštajn je kazao: „Ja više ne vjerujem ni ljekarima, ni medicini, ni bilo čemu, jer oni su protiv alkohola. Srbin pije od rođenja, pa do smrti; kako se rodi, kako raste, kad putuje, kad se ženi, kad se sahranjuje, pa ipak su Srbi genijalna nacija. Ja ih tako cijenim prema mojoj ženi...”


(Nastaviće se)

---