-Piše:

DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ


Na neki način, sve vrijeme je zapravo htio da podari pamćenje gradu koji poriče da ga ima, „gradu u plamenu” koji, poput njegove kinematografije, sam sebe razgrađuje.

Ostrvska država Tajvan, koju Kina i dalje smatra svojom teritorijom i prijeti joj vojnom silom, od 1947. do 1987. bila je pod vojnom upravom autoritarne Kuomintangove vlade Čang Kaj Šeka, a svi mediji bili su pod političkom cenzurom. Zato se njena filmska industrija razvijala sporo i dugo bila u sjenci hongkonške, premda Tajvan sa svojih 21,9 miliona stanovnika ima četiri puta veću populaciju od Hongkonga. Šezdesetih je državna kompanija Central Motion Picture Corporation (CMPC) nastojala da podstakne proizvodnju igranih filmova sistemom direktnog investiranja i kreditiranja. Zahvaljujući tome je Li Han-hsiang (1926–1996), reditelj kostimiranih filmova za produkcijsku kuću Shaw Brothers, 1963. osnovao Grand Motion Picture Company u Tajpeju. Tu su snimljena ostvarenja „Liang Shan bo yu Zhu Ying tai” (1963) i „Hsi nou ai lueh” (1970), postavivši temelje tajvanske kinematografije. Otprilike u isto vrijeme, Hu Čin-čuan (1931–1997), takođe bivši radnik kompanije Shaw Brothers, osnovao je u Tajpeju International Motion Picture Studio i uveo mačevalačke filmove (vu-sja) u Tajvan – na primjer, svoj „Long men kezhan” (1967).

Lokalni sineasti pretežno su se bavili problemima ruralnih zajednica, ali kako se ostrvo sedamdesetih industrijalizovalo, a stanovnici postajali imućniji, tržište, kojim je ranije neprikosnoveno gospodarila produkcija Shaw Brothersa, zapljusnuli su talasi domaćih borilačkih filmova, uglavnom na mandarinskom dijalektu i moderne melodrame o mladima, mahom na tajvanskom dijalektu. Tako je između 1972. i 1974. od ukupno 609 filmova proizvedenih na Tajvanu čak 327 (više od polovine) pripadalo mačevalačkom ili kung-fu žanru. Međutim, početkom osamdesetih je industriji pristupila nova generacija filmskih stvaralaca, koji su se većinom školovali u inostranstvu i imali jasniju predstavu o vlastitom kulturnom identitetu. Uz pomoć CMPC-a, koji je tada upravljao bioskopima i sredstvima za produkciju, po liberalizaciji državne cenzure nakon stavljanja van snage Zakona o vojnoj upravi 1987, oni su stvorili prepoznatljiv „novi film” ili „novi talas” (hsin-jui) niskobudžetnih i srednjebudžetnih filmova koji su se bavili tajvanskom svakodnevicom, ali su nerijetko bili i stilski eksperimentalni. Najistaknutije figure nove tajvanske kinematografije bili su Edvard Jang (Jang De-chang, 1947–2007) i Hou Hsjao-hsjen (1947). Jangov prvi igrani film, „Hai tan de yi tian” (1983), u prikazu otuđenja u savremenoj urbanoj sredini odaje uticaj evropskog modernizma, naročito Antonionijevih radova. Slično tome, u filmu „Qing mei zhuma” (1985) imućni bračni par neočekivano dolazi do zaključka da se njihov odnos raspada dok prestonicu potresaju brze promjene. „Kong bu fen zi” (1987) bavi se otuđenim kancelarijskim radnikom koji u nastupu rastrojstva ubija ženu i njenog ljubavnika. Početkom devedsetih, Jang je snimio četvorosatni „Gu ling jie shao nian sha ren shi jian” (1991), po mnogima, remek-djelo. To je precizna rekonstrukcija uličnog ubistva koje se zaista dogodilo u Tajpeju, s detaljnim prikazom društvenog konteksta šezdesetih. S akcionim komičnim trilerom „Majiang” (1996) Jang se nakratko okrenuo komercijalnijem izrazu, ali njegov film „Yi yi” (2000), sa svojom pričom o porodici srednje klase koja se usled niza nezgoda našla u kritičnoj situaciji, nudi romaneskni zamah i metaforičko ispitivanje tajvanskog kulturnog identiteta koji su obilježili njegova najznačajnija djela. Zasluženo mu je 2000. dodijeljena Zlatna palma u Kanu za najbolju režiju. Hou Hsjao-hsjen je pravio tradicionalnije i nostalgičnije filmove, pribjegavajući temama iz kulture i porodičnog života predindustrijske Kine. Gotovo svi njegovi filmovi govore o dezorijentišućem, a često i dezintegrišućem uticaju gradskog života na pridošlice iz palanki. Neki su snimljeni u formi porodičnih hronika. Tako „Tong nian wang shi” (1985) prikazuje tri generacije kineskih seljaka koji pokušavaju da se prilagode i prežive preseljenje u modernizovani Tajvan.


(Nastaviće se)

---