-Piše:

DR ANA M. ZEČEVIĆ


Najistaknutiji pjesnik srpskog romantizma, Laza Kostić (1841–1910) je tokom svog života objavio tri knjige pjesama: Pesme I, II, III – 1873, 1874. i 1909. godine. Kao znalac klasičnih i modernih jezika, prevodio je djela Homera, Hajnea, Bulvera, Demburga, Šekspira i mnogih drugih svjetski poznatih pisaca, učio o versifikaciji stiha u njihovim djelima, sa namjerom da u svojoj poeziji znalački kreira stih, ali u skladu sa narodnim govorom. Kako se srpska poezija, još od djela Branka Radičevića nadalje oslanjala na pjesništvo srpske narodne poezije, i Kostić je u početku pribjegao tom epskom troheju. O ovome S. Vinaver, u prilogu Govorni napredak u nas, piše:

„Stari trohej, u svojim dogmatičnim tokama, mogao je da brani još uvek poredak patrijarhalne, obnovljene vlasti. Ali u narod je ušlo bilo gibanje; nešto uzrujano, jampsko, što je zapljuskivalo, sva korita reka i potoka duševnih, sva duhovna područja. Taj jampski ritam i pljusak nije bio dekorativne vrste, kao istrošeni, svečaniji, stari trohej. Jamb je (u proširenom psihološkom smislu) bio životan, jarostan, pamfletski, buntovan. Bio je krnj: nije se sasvim ostvario” (Zanosi i prkosi Laze Kostića, Dereta, Beograd, 2005, str. 158). – Idealna metrička stopa za Kostićevu imaginaciju... On je želeo da jamb utka u srpsku tragediju, u likove srpskih junaka i ponosne srpske prošlosti, da tim jezikom govori i u poeziji i u proznom delu. S druge strane, Kostićeva ljubav prema neologizmima potiče još od uranjanja u svet Šekspirovih kovanica. O tome u prilogu „Šekspir kao neizbežnost“ teoretičar Jelisaveta Milojević piše da je „Šekspir skovao stotine reči – njihovo složeno asocijativno umrežavanje, višstruku asocijativnost generisanu dvosmislenošću, igre rečima, i sve to udruženo sa fizičkim osobinama stiha: zvukom i ritmom, što, inače, i u uslovima ne-poetskog izražavanja ostaje van svesne percepcije”.

U prilogu „Umetnost – ovaploćenje ideala“, Miodrag Radović piše o tome da je Kostić i te kako vodio računa o tome šta je važno i korisno za sve umjetničke vještine, pa i za poeziju. Kostić smatra da se sve svodi na „ovaploćivanje misli i na ovaploćivanje puti” za ostvarenje te misli. To je šilerovski stav koji je Kostić prihvatio i duboko ga vezao za svoju estetiku i svoj pjesnički jezik. Radović zaključuje da se, u tom duhu, njegova umjetnost „već nazire kao ‘treća stvarnost’ u koju se transcendiraju prelomljeni ovaploćeni ideal i idealizovana stvarnost”.

Još ističe i da je L. Kostić „osporio Geteu, Njegošu i Zmaju svojstvo dramskog pisca. Dantea vidi kao dramatičara. Tu se ogleda njegovo shvatanje da za dramu nije bitan dijalog, već radnja i priroda karaktera. „Božanstvena komedija je svojim V pevanjem najbliža Šekspirovim dramama – svodovima kao što su Romeo i Julija, Antonije i Kleopatra, Troil i Kresida, u kojima se ukrštaju muško i žensko načelo. Po Kostiću, u takvim dramama, vlada načelo ljubavi, a za to je načelo upravo žensko srce stvoreno” (prethodni citati se nalaze u knjizi M. Radovića: Laza Kostić i svetska književnost, Beograd, 1983, str. 87).

U izgradnji pesničkog hrama, Kostić polazi od ranijih epoha, koje koriste alegoriju, a dodaje često i metaforu – to je njegov pesnički instrumentarijum u funkciji jačanja dramatičnosti poetske ideje. Zbog toga njegove pesme, naročito u prvoj fazi stvaralačke metamorfoze, predstavljaju splet vizija – slika i stilskih figura u kojima se realističnost krije pod metaforičko-alegorijskim velom.

Kako piše Miodrag Radović u svojoj doktorskoj disertaciji – „Kostić je lirske i epske pesnike razvrstavao prema shemi poetike žanrova, koja je istorijski uslovljena: epska poezija, lirika i drama. Svaki žanr vezan je za određenu istorijsku etapu (po Karijeru i Hegelu), te iz te premise sleduje da pesnik ne može u svakom dobu ogledati svoju pesničku snagu na žanru koji mu se dopada po slobodnom izboru, već na onom koji odgovara stupnju narodne svesti do kojeg je ova dospela...” (str. 131). Može se zaključiti da je i Kostić – pesnik i pisac, svoje pismeno stvaralaštvo u sferi poezije i drame, delio na epiku i liriku, i da je sa podjednakim žarom pisao lirske i epske pesme.


(Nastaviće se)

---