-Piše: Stefan Vuković

Poslednjih decenija naučno-istraživački projekti raznih zemalja svijeta uglavnom su bili u velikoj mjeri bazirani na razvoj kosmonautike, kako bi raširili mogućnosti za razumijevanje bliskog i dalekog kosmosa. Tražeći oblike života na planetama Sunčevog sistema, gotovo da smo u potpunosti zanemarili planetu na kojoj živimo. Bez obzira na to što 70 odsto površine Zemlje čine okeani, čak 95 odsto tog svijeta je neistraženo. Tokom punih deset godina sprovedeno je preko 540 ekspedicija u kojima je učestvovalo preko 2.700 naučnika. Popisom podmorskog života identifikovano je skoro 250. 000 vrsta biljaka i životinja, a očekivanja su da će biti otkriveno još najmanje 750. 000.
Marijanski rov, jedna od najvećih zagonetki naše planete, najnepristupačniji je i najdublji dio Tihog okeana, i najdublje mjesto na površini Zemlje od blizu 11. 000 metara (11. 994 metra, plus-minus 40 metara). Prva istraživanja su počela 1960. godine, kada su se švajcarski i američki naučnici uspješno spustili pomoću batiskafa „Triest-1“ do takozvane Dubine Čelindžera (10. 916 metara), nakon čega su se i ostali naučnici zainteresovali za nastavak istraživanja. Prve ozbiljne korake nakon toga napravili su japanski naučnici 1994. godine spuštanjem robota-batiskafa „Kajko“ (11. 000 metara), ali je tokom istraživanja drugog dijela okeana oštećen u oluji i izgubljen. Poslije njih su krenuli naučnici iz Okeanografskog instituta Vuds-Houla (WHOI) spuštanjem robota-batiskafa „Nerej“ 2009. godine, zatim Kinezi sa robotom-batiskafom „Czjaolun“ 2012. godine koji je znak ozbiljnog početka kineske morske nauke. Potom su istraživali naučnici američke Nacionalne okeanske i atmosferske administracije (NOAA) 2016. godine spuštanjem hidrofona ojačanim titanijumom koji je tri sedmice snimao prirodne i vještačke zvukove koji dopiru čak i na toj dubini. Ranije hidrofon nikad nije postavljen na dubini većoj od 2. 500 metara. Studija je bila iznenađujuća, a njen cilj je bio da se izmjeri tačan nivo buke zbog ugrožavanja podvodnih ekosistema, tako da je Marijanski rov opet u žiži naučnih interesovanja. Takođe, NOAA je, u sklopu Nacionalnog instituta za okeane i atmosferu SAD, započela ispitivanje rova pomoću tri kamere, jer je jako teško procijeniti karakteristike dna okeana pomoću satelita i radara jer voda blokira radio- talase.
Rusija je takođe vrlo ozbiljno krenula sa naučnim aktivnostima u tom pravcu. Fond perspektivnih istraživanja (FPI) je naručio izgradnju specijalnog batiskafa (autonomnog, samohodnog) podvodnog uređaja za okenografska i druga istraživanja na velikim dubinama „Vitez-D“. Novi uređaj biće izgrađen na bazi prethodnog „Vitez“-a, a D označava „demonstrator“. Fond je, inače, osnovan 2012. godine s ciljem učestvovanja u ostvarivanju naučnih istraživanja i razvoja u interesu odbrane i bezbjednosti države, koja su povezana sa visokim stepenom rizika dostizanja kvalitativno novih rezultata u vojno-tehničkoj, tehnološkoj i socijalno-ekonomskoj sferi, kao i u interesu modernizacije Oružanih snaga, razvoja i stvaranja inovacionih tehnologija i proizvodnje visokotehnološke opreme vojnog, specijalnog i dvojnog značaja. Osnovna odjeljenja fonda su: Sektor informacionih istraživanja; Sektor fizičko-tehničkih istraživanja; Sektor hemijsko-bioloških i medicinskih istraživanja; Nacionalni centar razvoja tehnologija i osnovnih elemenata robotike; Centar razvoja perspektivnih materijala.
Projekat se realizuje pod rukovodstvom Ruskog geografskog društva (RGO), jedne od najstarijih naučnih geografskih organizacija u svijetu, koja je punopravni član Međunarodne geografske unije, čiji su ciljevi prikupljanje geografskih znanja, organizovanje ekspedicija i popularizacija nauke. Rukovodilac projektne grupe FPI je Viktor Viktorovič Litvinjenko, koji je ujedno i rukovodilac Laboratorije perspektivne podvodne robotike Instituta za probleme morskih tehnologija Dalekoistočnog odjeljenja Ruske akademije nauka (IPMT DVO RAN), a proizvođač uređaja je Centralni konstruktorski biro morske tehnike „Rubin“, jedno od vodećih sovjetskih i ruskih preduzeća u oblasti projektovanja podmornica – kako dizel-električnih, tako i atomskih.
Uređaj će biti gotov u januaru sledeće godine, a spuštanje je planirano na jesen, prije čega će na proljeće biti testiranje u Crnom moru, a zatim na ljeto priprema u Tihom okeanu kako bi sve bilo potpuno spremno za pokoravanje najveće svjetske dubine. U ekspediciji učestvuju profesor doktor Artur Nikolajevič Čilingarov, dopisni član Ruske akademije nauka, dvostruki heroj: SSSR-a i Rusije, specijalni predstavnik predsjednika Rusije za međunarodnu saradnju na Arktiku i Antarktiku, predsjednik Asocijacije polarnika i Fjodor Filipovič Konjuhov, sveštenik Ukrajinske pravoslavne crkve (Moskovske patrijaršije), pisac, umjetnik, akademik Ruske akademije umjetnosti, koji je učestvovao u 50 ekspedicija širom svijeta i koji je prvi u svijetu dostigao pet polova planete: Sjeverni geografski pol, Južni geografski pol, Everest – pol visine, rt Horn – pol jedriličara, Sjeverni ledeni okean – Pol nedostupnosti i prvi je Rus koji je ispunio program Sedam vrhova svijeta popevši se na najviše tačke. Bože zdravlja, kako je planirano, u sklopu istraživanja biće uzeti uzorci vode, tla, biće sprovedeno foto i video snimanje teritorije, ispitivanje lokacije i konfiguracije dna.