-PIŠE Krsto Pejović

Iako nema posve apsolutno stroge preciznosti i određenosti, to ne znači da se dopušta veća sloboda volje koja produkuje neshvatljivost, protivurječnost, neizvjesnost i nepostojanost. Stoga, napomena, da sloboda volje, bar kad je riječ o istoriji, nameće da se kreće u granicama te nauke, bez obzira na to što pojedini ljudi, koji se navodno bave „novom“ istorijom, zamišljaju sebe neograničenim u pogledu slobode. Zato i podsjećanje, da istorija traži istinitost do najmanjih detalja, s izvanrednim poznavanjem svih okolnosti. Očovječujući svijet i njegova kultura, pa i istorija, nestaju pred najezdom neoliberalne ekonomije, i to zabrinjava. To je naka nova nepoznatost, koja nas stavlja pred znak pitanja. Ta nova filozofija istorije upotrebljava neku drugu konačnost, kao završnu stvar ovog doba. Sve to navodi na potenciranje poznatog zaključka, da se u istorijskom hodu civilizovanog naroda istina ne podaje, jer je ona potpuno obuhvatna. Pažnja jednog dijela laičke javnosti i nekih kvazi intelektualaca želi stvoriti neki novi horizont, kako bi se navodno saznala druga strana istorije, i pored toga što istorija ima samo jednu stranu, istinu. Obrađuju se „krupne teme“ sa samo njima znanom sadržinom, koja jedino može biti ponor. Stoga se postavlja pitanje da li se gubi istorijsko čulo, budući da se u „tkanju nove istorije“ želi samo i jedino tranzicija istorije, i pored toga što su crnogorska državnost i srpska duhovnost jedna cjelina. Te dvije vertikale čine epiku i etiku naroda Stare Crne Gore i sedmoro brda, i u tom njihovom istorijskom hodu nije bilo neprimjerenih izleta i urušavanja istine. Krajnji cilj, te i takve istorije, bio je u naučnoj ljudskosti „dubokog istorijskog realizma“, dât širokom istinom, osvjetljavanja svih događaja. Drugih sadržajnih vrijednosti nije bilo, a „oči se nijesu zatvarale“, bez obzira na to o kakvim slojevima istorije, kulture, tradicije i predanja se radilo. Riječ je bila zakon, koji se udisao kao vazduh, a dobra istorijska djela bila su „naučna svetkovina“. Njih i te kako ima na pretek. Častan čovjek njih se rado sjeća, jer time ne zaboravlja sebe i svoju prošlost. Jednostavno rečeno, osjećanja naroda Stare Crne Gore i sedmoro brda zasnivaju se na neoborivim istorijskim činjenicama – „svjedocima vremena“, pomoću kojih je istorija crnogorske državnosti i srpske duhovnosti dobila svoju nepobitnu reljefnost. Otuda neizbježna konstatacija da su tragovi u vremenu njegoševske Crne Gore dati u vjekovima, što sve zasigurno daje nâdu, da se naša prošlost ne može zatrijeti, jer bi to u protivnom bilo odricanje od Crne Gore i njene duhovnosti, koju je sačuvala Mitropolija crnogorsko- primorska, koja je ujedno i riznica naše kulturne baštine.
Bez obzira na to šta ko misli, preporuka je da prelistamo sopstvenu istoriju jer je ona „udžbenik našeg života“. Da bismo danas bili dostojni sjećanja na pretke i njihovu istoriju, dovoljno je čuti gusle i pjesmu „jer pjesma nas je održala...“. Iako je čovjek slobodan time što ima pravo na izbor, to ne znači da istovremeno ima pravo na izmjene i zamjenu istorije. Svijet od tradicije, struke i nauke znâ da čovjek ne „može mijenjati ni svoju sjenku, svoj san“, niti svoju istoriju zatrpavati „proizvoljnim besmislicama“. Oni koji bi tako nešto htjeli, ili to već čine, zaboravljaju da svoju moralnost, najblaže rečeno, svode na meditaciju koja ne nudi stvarnu prošlost tradicije i istorije. Ljudski um ima pravo na kritiku, ali samo u svojoj čistoj i osnovanoj upotrebi. Sve drugo je maštarija i fantazija, koja ne upućuje na stvarnost, pa čak ni kad je rasplinuta širinom saopštavanja. Nauka, pa i istorija „traži mir“ kojim diše „njen život“. Ona ne podnosi „površinsku uzburkanost“, niti presijecanje njenog puta, kao ni sužavanje njenog polja. U zbunjujućim okolnostima ovog vremena ne može se naći druga „priča“ osim one iskonske, koja potvrđuje našu vjekovnu istoriju, koja ne dozvoljava prilagođavanje položaju posebne individualnosti. Upadljivo „novo učenje“ istorije neće obogatiti čovjeka željnog prave istorijske spoznaje. Učenje o „vaskrsenju“ nepoznate istorije nije „Novi zavjet“ koji otkriva greške, niti pak nudi ozbiljnije oslanjanje ka upotpunjavanju istorijskih vrijednosti. Širenje ideja i obznana, može i treba biti svojstveno društvu, ali to ne može biti mimo istorijske istine, izvan kulture u kojoj je ona ponikla i nastala, uporedo sa crnogorskom državom. Nova otkrića mogu biti dio prošlosti, samo i jedino ukoliko ih je istorija verifikovala davanjem svog suda, ne praštajući neistinu, jer nauka zna: da je istorija disciplina o društvu, da je ona istinitiost onoga što je istinito. Zato je poštovanje prošlosti najpouzdanija podloga na kojoj se gradi budućnost. Stoga budimo ono što jesmo, da ne bismo bili neko drugi, jer ne možemo zaboraviti da je istorija „vrijeme prelaza i prolaza vječnosti“ crnogorske državnosti i srpske duhovnosti u kojoj se nalaze „sve rijeke duha vremena“ Crne Gore koje ne iščezavaju. Otuda podsjećanje da nova istorijska znanja današnjem čovjeku ne pružaju potpunu i vascijelu istinu, i da stoga nijesu uzor. U „akademskom učenju“ novog vremena, stiče se utisak da izvjesni ne žele da znaju svoju tradiciju. Izvanjac bi kazao da je Crna Gora na prapočetku, iako je Crna Gora „roman koji se zbio“, koji traje, koji se uvijek čita, kao i „Gorski vijenac” koji se ne zaboravlja. Živa i pisana riječ vascijele dinastije Petrović kazuje i dokazuje da je istina nepromjenjiva, i da „jezik istorije“ nije samo inventura događaja. Neka nova dešavanja nam očito predočavaju s kojom i kakvom snagom se morao „nositi“ Sveti Petar Cetinjski i ujedno obavezuju da, bar napomenemo, da istorija nije naručeni posao. Ona je, školski rečeno, nauka o ljudskom društvu i kulturi. Završimo riječima Cicerona, koji kaže da je „istorija svjedok vremena, svjetlost istine, život u uspomenama, vjesnik davnina i učiteljica života“.

---