- Piše: Miloš K. Vojinović

U dnevnim novinama „Dan” od 5. februara 2019. godine u rubrici „Stav” objavljen je članak Blaža Zlopaše „Dva heroja za svaki udžbenik” sa podnaslovom: „Bilo je herojskih djela za divljenje koja su prećutkivana, ili se o njima pisalo u negativnom smislu, a njihovo djelo je za svaki istorijski udžbenik.Takva dva heroja su Durmitorac Božidar Žugić iz Bara Žugića i Nikšićanin Veselin Veso Šijaković”. Načelno, slažem se sa gospodinom Zlopašom kada piše o plasiranju neistina kroz obrazovni sistem, a generacije mladih ljudi su izučavale prošlost onakvom kakva ona nije bila. Prihvatljivi su njegovi stavovi o herojima revolucije koji su se istakli junaštvom bez viteštva. Takvih je zaista bilo napretek. Dodao bih: „istorija je dogovorena istina”. Nju pišu pobjednici pa je logično da će oni sva svoja nedjela upodobiti da budu u funkciji takozvanih „svetih ciljeva revolucije”. Složio bih se sa gospodinom Zlopašom kada piše o junaštvu i viteštvu poručnika Božidara Žugića. Pobjednici su nakon rata, opsjednuti podvizima svojih komesara, kojih je svakako i bilo, zaboravili na viteza Božidara Žugića. Za utjehu je činjenica da su se Pljevljaci odužili Božidaru dajući jednoj ulici u gradu njegovo ime.

Međutim, gospodinu Zlopaši su se, vjerovatrno usled korišćenja nedovoljno provjerenih izvora, u tekstu potkrale krupne materijalne greške na koje želim ukazati. On navodi: „Nikšićanin Veselin Šijaković … je sa dva druga uspio da pobjegne u šumu i priključi se Vojsci Jugoslavije u otadžbini. Riješio je da osveti pokolj kragujevačkih đaka, to je učinio herojskim podvigom u Vrnjačkoj Banji. Sačekao je da s jedne pijanke krene njemački visoki oficir Franc Breme, koji je naredio da se za jednog ubijenog Njemca strijelja stotinu Srba i najodgovorniji je za pokolj 7.000 (?) Kragujevčana, od kojih su 300 bili đaci. Dvojica drugova su ga čekali, dok je Veselin preko krova uskočio u sobu i ubio njemačkog komandanta…”

Ustanak protiv okupatora u septembru i oktobru 1941. godine predvođen od dva antifašistička pokreta, partizana i četnika, razvio se u većem dijelu Srbije i sa sve težim gubicima. Radi ugušenja ustanka, Njemačka vrhovna komanda morala je angažovati znatno veće snage od planiranih, a time je slabila svoje trupe na Istočnom frontu.

Prema istorijskim izvorima (Arhiv Jugoslavije u Beogradu, fond 110 – Državna komisija za istraživanje zločina okupatora i njihovih pomagača i dr.), načelnik štaba Vrhovne komande Vermahta, feldmaršal Vilhelm Kajtel je 16. septembra 1941. godine, u ime Hitlera, izdao naređenje komandantu Jugoistoka, generalu Vilhelmu Listu o sprovođenju mjera odmazde protiv ustanika. Naređenje pretpostavljenim komandantima je 10. oktobra 1941. godine potpisao komandant Srbije, general Franc Beme, porijeklom Austrijanac iz Graca. Prema naređenju, trebalo je strijeljati 100 Srba za jednog poginulog i 50 za ranjenog njemačkog vojnika. U naređenju je naglašeno: „Vaš je zadatak da prokrstarite zemljom u kojoj se 1914. potocima lila nemačka krv usled podmuklosti Srba, muškaraca i žena. Vi ste osvetnici tih mrtvih. Za celu Srbiju ima se stvoriti zastrašujući primer koji mora pogoditi celokpupno stanovništvo”. Naređenje za strijeljanje u Kragujevcu je sproveo komandnat 724 puka, major Paul KĂśnig koji je sa kaznenom ekspedicijom stigao iz Beograda. Povod za odmazdu nad oko 3.000 civila bila je pogibija 10 i ranjavanje 26 njemačkih vojnika u napadu partizana i četnika u okolini Kragujevca. Odmazda nad nenaoružanim civilima od kojih su preko 300 bili srednjoškolci, izvršena je u blizini Kragujevca, 20. i 21. oktobra 1941. godine. Istog mjeseca izvršena je odmazda nad civilima u Kraljevu tokom koje je strijeljano oko 2.200 građana. Slične odmazde izvršene su u Šapcu i drugim mjestima Srbije. Zbog odmazde okupatora nad Srbima krajem oktobra 1941. godine došlo je do razlaza između partizana i četnika Draže Mihailovića. Komunistima na čelu sa Brozom bilo je svejedno koliko će Srba poginuti dok je Draža, strahujući od biološkog uništenja srpskog naroda, zbog odmazda obustavio oružane akcije protiv okupatora dok njemačka vojna sila ne bude pred slomom na velikim svjetskim ratištima. General Franc Beme zarobljen je od saveznika 1945. godine. U zatvoru u Nirnbergu izvršio je samoubistvo, 29. maja 1947. godine skočivši sa trećeg sprata.

General Adalbert Lončar, komandant 724 puka 704. pješadijske divizije, osuđen je 1947. godine od Vojnog suda u Beogradu na smrt strijeljanjem. Major Paul KĂśnig izbjegao je nakon rata u Latinsku Ameriku i nikada nije odgovarao za težak zločin počinjen nad srpskim civilima u Kragujevcu.

Ovim reagovanjem autor teksta ne želi umanjiti zasluge čestitog Vesa Šijakovića kojeg je za života poznavao. On je sigurno ubio nekog njemačkog oficira u Vrnjačkoj Banji, ali ne u martu 1943. godine jer se takav podatak ne nalazi u njemačkim izvještajima, s obzirom na to da su oni dostavljali pretpostavljenim komandama precizne podatke o gubicima. Sasvim sigurno to nije mogao biti general Beme. Dodao bih da je Veso, nakon Đilasove smrti, na njegov grob na groblju u Podbišću položio mrtvo pseto čime je želio ukazati na Đilasovu odgovornost za zločine komunista počinjene u Crnoj Gori i za likvidaciju više desetina građana u lugu pored Tare kod Kolašina, tzv. „Pasjem groblju”.

(Autor je istraživač i publicista)

---

”General Franc Beme zarobljen je od saveznika 1945. godine. U zatvoru u Nirnbergu izvršio je samoubistvo, 29. maja 1947. godine