- Piše: Nik Gašaj

Kao što je poznato, parlamentarni izbori u Crnoj Gori su zakazani za 30. avgust. Takođe, istovremeno su zakazani i lokalni izbori u pojedinim opštinama. Političke partije su predale izborne liste Državnoj izbornoj komisiji, odnosno opštinskim komisijama, zaključno sa 4. avgustom, do kad je bilo ploslednji rok za predaju. Neke partije idu samostalno na izbore, a druge su formirale predizborne koalicije. Čini se da je opozicija ovog puta bolje organizovana. Mada je imala i dovoljno vremena da se priprema i da „trenira”, oko 30 godina u opoziciji, a na drugoj strani, imamo stalno jednu te istu partiju na vlasti koja je naslednica Saveza komunista Crne Gore. Takođe, jedan dio rukovostva DPS-a bili su čelnici Saveza komunista Crne Gore, koji su došli na vlast na nedemokratski način, s ulice, bez izbora, pomoću tzv. antibirokratske revolucije 1990, bolje reći na talasima nacionalizma Slobodana Miloševića, tj. kao njegovi pioni, koji su i danas na vlasti. To je jedinstven slučaj u regionu. O uzrocima takvog stanja bi trebalo da se sačini jedna multidisciplinarna suptilna analiza od strane nekog nezavisnog naučnog instituta. Inače, u političkim naukama je poznata teza: „Da je najgora Vlada koja najduže vlada”. Međutim, Crna Gora je specifična po mnogo čemu, pa i po mentalitetu jednog dijela njenih građana. Iako je vrijeme da se dosadašnji politički obrasci privedu kraju, to se ne može predvidjeti... Po svemu sudeći, mentalitet ljudi u Crnoj Gori veoma teško se mijenja, jer kod njih je ukorijenjen ideološki i politički dogmatizam.

Danas građani Crne Gore očekuju prezentaciju političkih opcija od političkih stranaka, da li one nude neku novu kvalitetnu politiku, i to na osnovu najnovijih saznanja iz savremenih političih nauka, ili neke od njih samo ponavljaju jedno te isto, kao i u susret prethodnim izborima; da li se i dalje neke političke snage bave etnifikacijom politike, kao 90-ih godina prošlog vijeka, kada se na osnovu takve politike raspala SFRJ, i to na krvav način. Dakle, na osnovu etnonacionalizma i šovinizma; da li pojedine političke partije u Crnoj Gori i dalje djeluju s pozicija nacionalne mitologije, dogmatske, konzervativne i anahrone politike, ili su odlučile da se okrenu savremenoj evropskoj politici za bolji život građana, politici koja nudi evropske vrijednosti, progres i prosperitet društva i države. To je esencijalno pitanje za budućnost Crne Gore i kvalitet života njenih građana. U cilju evropskih integracija naroda i država Zapadnog Balkana, neophodno je da se oslobode dijela anahrone kulturne tradicije i načina njihove političke misli, a da naravno, saučuvaju sve one pozitivne vrijednosti koje korespondiraju sa savremenom svjetskom stvarnošću.

U teoriji predstavničke demokratije slobodni i fer izbori se smatraju ključnima za zasnivanje predstavničke vlasti. Bez slobodnih izbora nema demokratije niti legitimnosti za predstavljanje građana. Još je Montequien u „Duhu Zakona” (1748) primijetio da u demokratiji narod ostvaruje svoju suverenost „pomoću svojih glasova koji izražavaju njegovu volju. Dvjesta petnaest godina kasnije (1963) ustavnopravni pisac Marsel Prelot utvrdio je da se narod u modernom smislu konstitira u izborima…”

Tomas Smit je 1583. godine u djelu „De Republika Anglorum” prvi upotrijebio izraz reprezentacija u opisivanju funkcija parlamenta. Smit piše o engleskom parlamentu koji reprezentira i ima vlast nad cijelim kraljevstvom, i nad duhom i nad tijelom.

Karl Fridrih je dokazao da moderna demokratija elektoralne reprezentacije treba da osigura dva temeljna elementa: jednakost predstavljenih (birača) i odgovornost predstavnika (izabranih). A ja bih dodao i treći i četvrti element: kompetentnost i moralnost političkih predstavnika. To su osnovni kriterijumi demokratske vrijednosti i kadrovskog kapaciceta političkog predstavništva. Inače, u Crnoj Gori aktuelno je kako obezbijediti dobre zakone, odnosno kako izabrati dobre zakonodavce. Naime, radi se o tome da je jedina ispravna koncepcija prava da ono bude pravedno. Dakle, iza prava stoji pravda, tj. jedna etička vrijednost, za koju se kaže da je temelj vladavine, a u krajnjoj liniji iza prava u tom smislu stoji pravni racio.

Izbori stvaraju vezu između građana i vlasti, kao i između samih građana. Slobodni i demokratski izbori omogućuju da se neslaganja razrešavaju miroljubivo. Izbori su jedino sredstvo kojim se mogu prisiliti politički predstavnici da sprovode politiku s kojom su izabrani i da se obavezuju da će je sprovoditi, jer inače slijedi kazna na sledećim izborima. Pobjeda na izborima po pravilu treba da bude izraz popularnosti jednog skupa predloga u odnosu na suparnike. U tom svjetlu može se zaključiti da pobjednička stranka ili kandidat, ne samo da uživaju narodni mandat da sprovedu svoj politički program, nego imaju i dužnost da to učine. Međutim, doktrina mandata zasnovana je na krajnje upitnom modelu biračkog ponašanja. U stvarnosti, određena saznanja ukazuju na to da su mnogi birači slabo obaviješteni o političkim pitanjima i da posjeduju oskudne spoznaje o sadržaju izbornih političkih programa. Uz to, oni su pod uticajem različitih faktora, kao što je ličnost vođe stranke i imidž stranke. Stoga se birači više usmjeravaju na osobe, a manje na politike i programe.

U razmatranju predstavničke demokratije kod nas uočava se niz negativnosti, kao što su: zanemarivanje političkih načela i pretvaranje svega u pitanje interesa stranke; biraju se uglavnom nestručne i beznačajne osobe, odnosno pojedina politička blebetala; a političke dužnosti se pretvaraju u stranačke sinekure, tj. zvanje koje donosi dobar prihod, a u kome se gotovo ništa ne radi; gubi se smisao političke rasprave; određeno stranačko mišljenje ne može se mijenjati ni racionalnim argumentima u parlamentu niti van njega u široj javnosti; stranke su postale instrument tiranije većine, one se temelje na užim partijskim frakcijskim interesima. Dalje, političke stranke u Crnoj Gori karakteriše rascjep i katelizam, tj. sporazumi i savezi u cilju pomaganja pri izborima. Sklapaju se i postizborne koalicije za koje političke stranke nemaju mandate, jer o tome nisu konsultovani birači. A prave se koalicije i s onima koje su u predizbornoj kampanji kvalifikovali kao nosioce najvećih negativnih društvenih pojava u određenoj jedinici lokalne samouprave, ili uopšte u Crnoj Gori.

Predstavnička politika u Crnoj Gori doživljava se kao otuđenje od građana, nešto u šta oni u velikoj mjeri nemaju povjerenja i smatraju da je to stvar isključivo „onih gore” (ljudi i institucije), koji slijede samo svoju individualnu i grupnu korist, a ne interes građana. Dakle, evidentan je veliki jaz između očekivanja i stvarnosti, koji je doveo do „viška” razočarenja građana. Riječju, političke partije u Crnoj gori, građani doživljavaju kao interesne grupe.

I na kraju, veliki je problem što se izbori u Crnoj Gori održavaju u vrijeme epidemije izazvane virusom Kovid-19. Takođe, prema jednoj izjavi čelnika Instituta za javno zdravlje Crne Gore, objavljenoj u listu „Dan”, odgovornost za eventualnu eskalaciju zaraze virusom korona, nakon izbora (kao što se to desilo u Srbiji) snosiće sami građani koji izlaze na birališta. Uvjeren sam da građani Crne Gore znaju da je njihovo zdravlje na prvom mjestu, a ne izbori.

(Autor je politikolog)

---