-Piše: Nik Gašaj

Govor mržnje se najopštije može definisati kao izražavanje koje sadrži poruke mržnje ili netrpeljivosti prema nekoj rasnoj, nacionalnoj, etničkoj ili vjerskoj grupi ili njenim pripadnicima. Suštinska prijetnja izražavanja mišljenja s elementima govora mržnje je u tome što poruka koja se šalje građanima ima za cilj da izazove određene negativne posledice po određeno lice, odnosno grupu lica u zavisnosti od njegovog/njihovog ličnog svojstva ili pripadnosti određenoj grupi. Što se može manifestovati kroz stvaranje prezira prema određenom licu ili grupi; stvaranje negativnog stereotipa prema određenom licu, odnosno grupi; podsticanje diskriminacije i netrpeljivosti; osudu okoline prema određenom licu ili grupi; izazivanje osjećanja nesigurnosti i straha kod određenog lica/ili pripadnika određene grupe; nanošenje fizičkih i psihičkih bolova određenom licu, odnosno pripadniku određene grupe; upućivanje prijetnji određenom licu odnosno grupi; stvaranje osjećaja kod velikog dijela građana da je takvo ponašanje prema određenom licu/grupi društveno poželjno i opravdano; izazivanje osjećanja kod širokog kruga građana da će takvo ponašanje biti tolerisano, i neće biti predmet odgovornosti.

Govor mržnje, pokazali su i ratovi na prostoru bivše Jugoslavije, jeste snažno sredstvo za podsticanje linča, diskriminacije, nasilja, neprijateljstva i svirepog ponašanja, ratnih zločina, genocida i drugih anticivilizacijskih dešavanja i stereotipa koji su osnov krivičnog djela. Dakle, lično svojstvo određenog lica odnosno pripadnosti određenoj ranjivoj grupi, kao što je etnonacionalna pripadnost je od suštinskog značaja za određivanje pojma govora mržnje.

U svim međunarodnim dokumentima koji govore o ljudskim pravima i slobodama, a samim tim i o potrebi borbe protiv rasizma i rasne diskriminacije, takođe se govori i o sprečavanju „govora mržnje”. Govor mržnje je zabranjen i nacionalnom legislativom Crne Gore. U sklopu antidiskriminacionih mjera posebno treba isticati temeljni dokument, tj. Konvenciju UN o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije (1965). U članu 4. te konvencije navodi se da se članice obavezuju „proglasiti kaznenim djelom svako širenje ideja utemeljenih na rasnoj nadmoćnosti ili mržnju, podsticanje na rasnu diskriminaciju, svaki čin nasilja ili podsticanja na nasilje protiv bilo koje rase ili grupe osoba druge boje kože ili etničkog porijekla…”

Preporuka Komiteta ministara Savjeta Evrope o „govoru mržnje” R(97) 20 iz 1997. godine poziva države članice da preduzmu odgovarajuće mjere u borbi protiv mržnje, da govor mržnje definišu kao svaki oblik izražavanja koji širi, raspiruje, podstiče ili provodi rasnu mržnju, ksenofobiju, antisemitizam ili ostale oblike mržnje zasnovane na netoleranciji, uključujući tu i netolerantnost izraženu u formi agresivnog nacionalizma i etnocentrizama, diskriminacije i neprijateljstva prema manjinama, migrantima i osobama sa imigrantskim porijeklom”. U preporuci se dalje traži od vlada, vlasti i javnih institucija na svim nivoima da se ne samo „suzdrže” od „govora mržnje”, naročito u medijima, već i da „ustanove zakonske okvire za tretiranje „govora mržnje”, unutar građanskog, kaznenog i upravnog prava, koji će omogućiti sudskim vlastima da usklade poštovanje slobode izražavanja s poštovanjem ljudskog dostojanstva i zaštitom ugleda i prava drugih”.

Preporuka Komiteta Savjeta Evrope R(97) 21 o medijima i promovisanju kulture tolerancije predviđa da problem netolerancije zahtijeva razmatranje kako u javnosti, tako i unutar medijskih kuća. Preporuka ukazuje na potrebu izvještavanja zasnovanog na činjenicama i istinitim podacima o rasizmu i netoleranciji, o oprezima u izvještavanju kada je riječ o napetosti među zajednicama, o izbjegavanju pogrdnih stereotipa prilikom opisivanja pripadnika kulturnih, etničkih ili vjerskih zajednica, kao i o potrebi da mediji skreću pažnju javnom mnjenju na zla netolerancije.

Zbog učestale upotrebe interneta kao sredstva širenja rasne, nacionalne, vjerske i druge mržnje Vijeće Evrope donijelo je 2003. i dodatni protokol uz Konvenciju o kibernetičkom kriminalu o inkriminisanju djela rasističke i ksenofobne naravi počinjenih pomoću računalnih sistema. S tim u vezi, Vijeće Evrope iskazuje svoju zabrinutost „…zbog opasnosti od zloupotrebe… računalnih sistema u svrhu širenja rasne i ksenofobne propagande…” Tim se dokumentom zabranjuje distribucija rasističkog i ksenofobnog materijala putem kompjuterskih sistema.

Ustavom Crne Gore utvrđeno je: „Crna Gora jemči i štiti prava i slobode. Prava i slobode su nepovredivi. Svako je obavezan da poštuje prava i slobode drugih” (član 6). „Zabranjeno je izazivanje ili podsticanje mržnje ili netrpeljivosti po bilo kom osnovu” (član 7). „Zabranjena je svaka neposredna i posredna diskriminacija, po bilo kom osnovu” (član 8 stav 1).

U Zakonu o zabrani diskriminacije Crne Gore (član 9a), propisano je: „Govor mržnje je svaki oblik izražavanja ideja, tvrdnji, informacija i mišljenja koji krši, raspiruje, podstiče ili pravda diskriminaciju, mržnju ili nasilje protiv lica ili grupa lica zbog njihovog ličnog svojstva, ksenofobiju, rasnu mržnju antisemitizam ili ostale oblike mržnje zasnovane na netoleranciji, uključujući i netoleranciju izraženu u formi nacionalizma, diskriminacije i netrpeljivosti protiv manjina. Takođe, krivičnopravna zaštita od diskriminacije ojačana je i dopunjena krivičnim zakonikom u 2013. godini, kojim je kroz novi član 42a ustanovljena opšta klauzula otežavajuće okolnosti za djela počinjena iz mržnje zbog pripadnosti rasi, vjeroispovijesti, nacionalnoj ili etničkoj pripadnosti. Međutim, postojanje pravila o zabrani diskriminacije i „govora mržnje” u nekom ustavu i zakonu još ne znači da je to u stvarnosti zabranjeno i da ne postoji. Pored pravnih pretpostavki, to zavisi i od političke volje, opšte društvene klime, političke i pravne kulture, građanske svijesti, kao i od postojanja demokratskih kapaciteta i ljudskih resursa datog društva i države. Naprotiv, u Crnoj Gori su rasprostranjene pojave diskriminacije, govora mržnje i uvreda, netrpeljivosti, političkih tenzija i prijetnji po nacionalnoj, vjerskoj i političkoj osnovi. Takođe su prisutne i opasne pojave nacionalizma, šovinizma i klerikalizma, koje se ispoljavaju na razne načine. Stoga, postavlja se pitanje: kuda ide Crna Gora?

S tim u vezi, veliki je problem u tome što su nadležne državne institucije (koje treba da rade svoj posao na polju zaštite ljudskih i manjinskih prava, zabrane diskriminacije, širenja govora mržnje i netrpeljivosti, nacionalizma i šovinizma i dr.) nedovoljno spremne i osposobljene, odlučne i djelotvorne, efikasne i funkcionalne da se uhvate ukoštac s gore navedenim opasnim društvenim pojavama i tendencijama i da na adekvatan način u skladu sa nacionalnom legislativom i međunarodnim pravom, zaštite ljudska prava i osnovne slobode građana Crne Gore.

(Autor je politikolog)

---