-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

O navodnoj nezainteresovanosti velikih sila za izbor novog kneza pričalo se mnogo i u konzularnom tijelu u Beogradu, i u evropskim kabinetima. To je ipak bila samo forma koju su demantovale akcije preduzimane iz prestoničkih centara. Činjenica da je maloljetni Milan Obrenović bio ne favorit, već jedini kandidat za srpski presto, mogla je imponovati pogledima svih sila, jer su znale da će, makar za izvjesno vrijeme, Srbija biti nemoćna da aktivno djeluje na spoljnom planu. Posebno je u Beču naglašavano kao poželjno da na upražnjeni presto dođe mlad i slab kandidat. Ministar Bajst je izjavio da ubistvo kneza Mihaila nije veliki gubitak za Austriju. Isto je mislio i njegov diplomata na Bosforu, baron Prokeš, koji je isticao da se, uprkos svim dobrim osobinama pokojnog kneza, moglo desiti da se on povede za svojim snom i tako da ugrozi interese Habzburške monarhije. Čak je sugerisao da bi Karađorđevići, „kao postojaniji u odnosima sa Austro-Ugarskom“, bili bolji izbor od Obrenovića, koji su skloni prevrtljivosti. Bilo je u austrougarskom ministarstvu još sličnih mišljenja, ali ih je Andraši ugušio informacijama da je Petar Karađorđević blizak Rusiji i Ujedinjenoj omladini srpskoj. Andrašijeva zasluga se ogledala u tome što je pridobio Bajsta za aktivniju politiku prema Srbiji. Kalaj je bio usamljen u svom gledištu da je Ugarska kneževom smrću izgubila iskrenog prijatelja, uz čiju pomoć je bilo mogućno da se zauvijek uništi ruski uticaj u Srbiji.
Pred saziv Velike narodne skupštine radi izbora kneza, Austro-Ugarska je preduzela sve mjere opreza duž Vojne i duž ugarsko-srpske granice. Bajst je još 13. juna, preko svojih zastupnika u Evropi, zatražio sadejstvo Pariza, Londona i Berlina kako bi sultan i Porta što prije dali saglasnost za izbor Milana Obrenovića. To je bio ishitren potez, budući da je Skupština, nadležna za izbor novog kneza, trebalo da se sastane tek kroz nepune tri nedjelje. Inicijativa je bila stopostotno Andrašijeva. Bajst je već 14. juna 1868. obavijestio ambasadora u Carigradu da vlada u Beču izbor maloljetnog Milana podržava kao najbolju soluciju, a da to glediše treba energično zastupati na Porti i zatražiti podršku ostalih diplomatskih predstavnika na Bosforu.
Na odluku da novi vladar bude iz dinastije Obrenović, Rusija nije imala primjedbi, jer ju je privremeno Namjesništvo, u kojem je bio čovjek od velikog povjerenja, Jovan Marinović, predstavilo kao sveopštu narodnu želju. Rusija je otišla korak dalje stavom da su Obrenovići zakoniti vladari, odnosno da oni ne dolaze na presto samo po narodnoj volji, već i na osnovu svojih prava. Namjesnici su ipak bili iznenađeni drugim dijelom zvaničnog saopštenja Petrograda, gdje se tvrdilo da pristaju na svršene događaje „ukoliko se ne bi vrijeđala sizerenska prava Portina“. Ristić je molio posredstvom Ignjatijeva da to izostane, ali mu je odgovoreno da to „nije u njih običaj“. Pominjanje kneza Nikole Petrovića kao kandidata za srpski presto od strane Ignjatijeva, kao i Šiškinovo licitiranje sa Karađorđevićima u Beogradu, teško su padali srpskoj vladi jer su okolnosti bile krajnje kritične. Direktor Azijskog departmana P.N.Stremouhov pouzdano je tvrdio da knez Mihailo nikada nije namjeravao da presto povjeri Milanu, koga je Blaznavac nametnuo srpskom narodu samo da bi mogao da radi šta mu je volja. Čak je tvrdio da je pokojni knez htio da povjeri presto svom vanbračnom sinu ili knezu Nikoli Petroviću, o čemu je trebalo da odluči Skupština. Iz tih razloga je negirao legitimitet skupštinskih odluka o popunjavanju prestola i izboru namjesnika. Carev brat, veliki knez Konstantin Nikolajevič, kao lični prijatelj kneza Mihaila, tvrdio je da mu je 1867. godine lično knez u Parizu predstavio Milana kao svog naslednika. Svom uvaženom prijatelju je pokazivao plan i program školovanja, koje je knez budno nadgledao. Prosto mu je bilo čudno da se poslije toga knez Milan bira u skupštini.
Stenlijeva uputstva Longvortu bila su u duhu stroge uzdržanosti i nemiješanja u unutrašnje poslove Srbije i bez ikakvog uticaja na izbor kneza. Uprkos zvaničnom stavu svoje vlade da je izbor kneza u nadležnosti srpskog naroda i Portinih prava, britanski konzul Longvort je došao na ideju da u dogovoru sa ministrom spoljnih poslova Petronijevićem, posjeti maloljetnog Milana Obrenovića prije sastanka Skupštine koja je trebalo da riješi pitanje novog vladara. To je izazvalo negodovanje i napade na Longvorta, koji je u svom konzulatu zakazao konzulsku konferenciju 29. juna 1868. Longvort se izgovarao da je želio da pruži moralnu podršku mladom knezu i vladi, ali da će svakako poštovati volju naroda. Njegova pristrasnost, baš poput Kalajeve, bila je očigledna. Blaznavčevu proklamaciju vojsci Longvort je svojoj vladi predstavio kao nužnu, jer se njome suzbija ruski uticaj u zemlji. Trvenja je bilo ponajviše sa italijanskim i ruskim konzulima, koji su kritikovali svog kolegu zbog narušavanja procedure i prejudiciranja rada Skupštine. Šiškin je javno pričao protiv Obrenovića, dok je italijanski konzul Skovaso sumnjao u neutralnost Austro-Ugarske.
(NASTAVIĆE SE)