-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Ristić je naglasio da Srbija mora paziti na mjeru i granice u okvirima u kojima se kreće, jer teži što većoj konsolidaciji za koju su joj neophodni dobri odnosi sa susjednom monarhijom. Namjesnik je otvoreno priznao princip zaštite „starije braće“ Rusa nad Srbijom kao tradicionalni, ali još više kao politički, a nosilac tog principa bio je sam ruski car Aleksandar II. Srbija je tražila načine kako da oformi jedinstven stav kod svih garantnih sila da ona ne vodi ni panslavističku, ni jugoslovensku, već samo srpsku politiku, u onom duhu u kom je knez Mihailo započeo sa strategijom „odriješenih ruku“.
Istovremeno su pronađeni drugi putevi preko kojih se djelovalo na popravljanje odnosa s Rusijom. Bili su to poluzvanični krugovi koji su okupljali rusku intelektualnu elitu oko slovenskih blagotvornih komiteta. Tako je, po Ristićevom nalogu, mitropolit Mihailo pisao grofici A.D. Bludovoj, pokušavajući da utiče na dvorske i političke krugove u smislu popravljanja srpsko-ruskih odnosa. Bilo je neophodno na najvišim mjestima predstaviti zadatke čisto srpske politike i odstraniti svaku sumnju da Srbija može postati bilo čije oružje. Najspornije pitanje u odnosima između Srbije i Rusije bilo je ono kome Srbija pripada, Istoku ili Zapadu. „Tu ne stoji pred Rusijom Mihail, ni Ilija, ni Milan, ni Milivoj, ni Rusija pred njima. Tu su prosto dvije gigantske sile moralne, duhovne, materijalne, religiozne... tu su stajale jedna protiv druge sile – Zapad i ruski Istok“, pisala je grofica Bludova namjesnicima, osuđujući njihovu radnju na tome da Srbiju otrgnu od isključivo ruskog uticaja. Nesporazum između Srbije i Rusije, nastao o tom pitanju još za kneževa života, razgorio se poslije njegove smrti još jače, jer je ta bujna i mlada građanska kuraž u Srba, koja je vjekovima spavala zarobljena, vaskrsla zahvaljujući Rusiji. I zato nije prirodno da „u kolosalnom dvoboju dva svijeta“ Srbija stoji na strani suprotnoj Rusiji, tvrdila je grofica. Ona nije odricala značaj i domete evropske civilizacije, niti potrebu da slovenski svijet iz nje pozajmi sve što je dobro, ali uz očuvanje svog autohtonog bića, Rusija je, jednom riječju, bila protiv uključivanja Slovena u sferu zapadnolatinsku, a posebno se protivila svakoj pomisli da bi Pešta mogla postati centar okupljanja Slovena preko projekta o Dunavskom savezu. Na takav savez, pod vođstvom Košuta i Bajsta, Rusija se nikad ne može saglasiti, prenosila je poruku kabineta u Petrogradu grofica Bludova.
Napori namjesnika nijesu ostali bez korisnih posledica. Prizvavši se k sebi i svojim interesima, Rusija je odmah poslije razjašnjenja Blaznavca i Gorčakova, te Ristića i Ignjatijeva, obavijestila srpsku vladu da se odriče konzularnih prava i da ih prepušta srpskim sudovima. Poslednja dekada decembra 1868. protekla je u opštoj pometnji među konzulima. Kalaj je žalio što je Rusija pretekla Austro-Ugarsku i oduzela joj poene u Srbiji. Longvort je u tome vidio novu ujdurmu Rusije. Probudili su se njegovi strahovi da Srbija i Rusija imaju neki svoj tajni plan na Istoku.
Ristić se pred Novu 1869. godinu raspitivao kod mitropolita Mihaila o pogodnoj ličnosti kojoj bi se povjerila specijalna misija u Petrogradu, kod kneza Gorčakova. Namjesnik je htio da ubrza stvari i da zaobilazne puteve skrati. Mitropolit mu je predložio sudiju Kasacionog suda Milosava Protića, kao čovjeka koji je „u ličnom poznanstvu sa mnogom gospodom i uživa blagovoljenje knjaza Gorčakova“. Ova namjera, međutim, nije realizovana. Kao izaslanik namjesnika u Petrogradu, u februaru 1869, obreo se dvostruki agent, član ruskog konzulata u Beogradu Toma Pavlović. Njegov razgovor sa Stremouhovim značajan je po tome što je apsolutno demantovao uvjeravanja grofice Bludove da namjesnici mogu biti sigurni u to da prema njima neće biti ispoljavane lične simpatije ili antipatije, već će djela namjesnika biti ta koja će opredijeliti zvanični stav Rusije prema Srbiji.
Konstatacija da je krajem 1868. Austro-Ugarska nadmašila sebe u ljubaznosti prema Srbiji, a Rusija u prijetnjama, može se smatrati tačnom, imajući u vidu balansiranje Srbije između ta dva kolosa. Ono će postati trajna odlika spoljne politike Srbije do izmaka 19, kao i početkom 20. vijeka.
U prvih nekoliko mjeseci namjesničke uprave koji su za Srbiju bili kritični, prema Turskoj se nastupalo sa velikom obazrivošću. Početkom jula 1868. izvršen je upad bugarskih četa iz Rumunije u Dunavski vilajet, gdje je započela gerilska akcija protiv Turaka. Bugarsko pitanje alarmiralo je pažnju Evrope. Rusija je predviđala da bugarsko pitanje može da preraste u drugo izdanje kritske krize, a Zapad je strahovao da ne dođe do opšteg balkanskog pokreta koji bi uništio Tursku, u korist ruskih aspiracija na Balkanu. Srbija se već te 1868. godine u planovima Austrije javlja kao neutralna ili tampon-zona ruskih i austrijskih interesa na Istoku. Na pitanje šta im valja činiti, Ignjatijev i Šiškin su odgovorili namjesnicima da budu strpljivi i da ruska politika stoji na nepromijenjenim osnovama i Srbiji savjetuje krajnju smotrenost.
(NASTAVIĆE SE)