-Piše:DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

Sledeće godine počeo je da otvara prodajne agencije u inostranstvu, koje su ubrzo prerastale u kompletne produkcione kompanije – Hispano Film (1906), Pathe-Russe, Moskva (1907), Film d`Arte Italiano (1909), Pathe-Britannia, London (1909) i Pathe-America (1910) – a uskoro je u cijelom svijetu bilo Pateovih predstavnika. Zapravo, kompaniji Pathe Freres se pripisuje u zaslugu pionirska uloga u razvoju filma Australije, Japana, Indije i Brazila. Pate je, takođe, zauzeo i najprominentnija mjesta za prikazivanje filmova u svim djelovima Evrope. Izgradio je prvi luksuzan bioskop na svijetu u Parizu, Omnia-Pathe, tako da je do 1908. kompanija potpuno dominirala evropskom filmskom distribucijom. Prema tome, mada nije u potpunosti eliminisao konkurenciju, Pate je ostvario strukturom jedne jedine organizacije ono što Edison nije uspio preko konglomerata MPPC, čije je evropsko krilo činila Pateova kompanija Star – a to je potpuni vertikalni monopol nad svakim aspektom industrije. Pate je 1908. prodao dva puta više filmova u SAD nego sve američke produkcione kompanije zajedno, a do 1909. je ista situacija bila i u Velikoj Britaniji. Zahvaljujući Pateovim zaradama, koje su iznosile pedesetostruku do stostruke sume uložene u proizvodnju filma, kompanija je uspjela da postane Melijesov distributer tokom nekoliko burnih godina, od 1911. do 1913, poslije kojih su „alhemičaru svijetla", kao i njegovoj alhemiji, zauvijek okrenuta leđa. Melijes je 1923. bio prinuđen da svoje filmove prodaje po cijeni celuloida – materijala od kojih su napravljeni, što je razlog zbog koga je samo nešto manje od 140 njegovih filmova, od ukupno 500, sačuvano, tako da je viđen kako 1929. drži kiosk sa suvenirima na jednoj od stanica pariskog metroa – kao i mnogi drugi veliki pioniri filma – potpuno zaboravljen! Na njegovu sreću, ipak, Melijes je proveo preostalih devet godina svog života u relativnom komforu besplatnog stana koji mu je priuštio „Mutuelle du cinema“, dom za penzionisane sineaste, gdje je doživio zadovoljstvo da tridesetih godina čuje pravu ocjenu svojih djela od prvih pravih istoričara filma. Generalni direktor velikih Pateovih studija u Vensanu je bio Ferdinand Zeka (1864–1947), bivši pjevač čiji su nepogrješivi instinkti, za ono šta će publika da plati da bi vidjela suštinski doprinijeli izuzetnom finansijskom uspjehu njegovih poslodavaca.

Kao i Melijes, Zeka se specijalizovao za filmske priče i bio je u potpunosti upoznat s filmskim trikovima tog bivšeg velikog maga. Ali, u većini svojih produkcija, Zeka je odstupio od Melijesove tradicije filmovanog pozorišta snimajući napolju, uz povremeno švenkovanje svoje kamere, kojom je pratio radnju. Njegovi prvi filmovi su realističke melodrame niže vrste, snimljene na jednoj rolni, kao što su: Istorija jednog zločina (1901) i Žrtve alkoholizma, (1902), petominutna verzija novele Emila Zole „Rakidžinica“, ali je postao i majstor mnogih žanrova, uključujući istorijsku romansu, fantaziju, farsu, religijske spektakle i veoma popularne filmske novosti, rekonstruisane filmske žurnale, koje je svojevremeno smislio Melijes. Sem toga, pozajmljujući slobodno ideje iz filmova potjere engleske Brajtonske škole, Zeka je razvio jedinstvenu galsku verziju tog tipa filma – komična potjera, u kome je montaža radi dočaravanja paralelne akcije kombinovana s trik-kadrovima po ugledu na Melijesa – da bi se izazvao ne napetost nego neobuzdani smijeh publike.

S naslovima kao što su Deset žena jednog muža, La course a la perruque, La course aux tonneaux (svi iz 1905) – mnogi od tih filmova su snimani na ulicama Pariza i bili puni vitalnosti i inventivnosti koje su impresionirale, pored ostalih, i mladog Maka Seneta, koji je u njima našao model za sopstvene Kistonove policajce. Zeka je ostao s Pateom sve do raspada kompanije, ali nikada se nije razvio u nešto više od inteligentnog korisnika tuđih pronalazaka. Kao i njegov njemački pandan Oskar Mester, on je ostao zapamćen kao autentičan naivac koji je nadgradio i varirao sadržaje filmova svoje nacionalne kinematografije, koji je radio u pravcu rafinmana samog medija uopšteno uzetog, ne dajući toj kinematografiji nikakav jedinstveni lični doprinos.


(NASTAVIĆE SE)

---