-Piše: Nik Gašaj

Borba za moć, vlast predstavlja pojavu i kategoriju koja odvajkada ima političku dimenziju. Ali, tek je u XIX vijeku bila u centru pažnje, a u XX vijeku predmet niza studija posvećenih toj pojavi.
Borba za moć, vlast, dominaciju nad drugima ima svoje pojavne oblike i u životinjskom svijetu, pa je osnovano pretpostaviti da čovjek želju za vlašću nasleđuje od davnina kao biološko-psihološko svojstvo. Ni globalno društvo, ni male grupe ili organizacije ne mogu opstati niti izvršiti zadatke koje su naumile ukoliko nemaju one koji predstavljaju autoritet za članove. Autoritet je u društvu neophodan, ali autoritarizam predstavlja arbitrarno korišćenje moći, vlasti ili autoriteta. Autoritet kao kategorija može se odnositi na ugled, a može i na vlast.
Borba za moć ili vlast podrazumijeva i njihovo sticanje, održavanje, institucionalizaciju i eventualno regulisanje vršenja vlasti putem Ustava, što je od pamtivjeka bilo preokupacija onih koji se bore za što veći udio u političkoj moći. U Aziji su se mnogo prije nego u Evropi bavili tehnikama održavanja i jačanja vlasti, manipulacijama i drugim omraženim sredstvima pokoravanja podanika. Tzv. tehnici vladanja veliku pažnju su poklanjali u istočnjačkim zemljama.
Tokom istorije političke misli, više je velikih mislilaca tretiralo problem moći, njenog osvajanja, vršenja, zloupotrebljavanja, pa su došli i do kategorija kao što je „mješovita vlada“, Ustav, podjela vlasti i mijenjanje vlasti silom. Sve pomenute kategorije je koristio i analizirao Aristotel. Njegovu,,Politiku‘‘ mnogi tretiraju kao udžbenik ili priručnik za (dobro) vladanje i upravljanje. Kasnije, u Evropi politički mislioci su se bavili kategorijom moći ili vlasti i zalagali za njenu institucionalizaciju (da se umjesto lične vlasti izvrši institucionalizacija i da se ovlašćenja vežu za institucije) što podrazumijeva podjelu vlasti i kontrolu, kao i konstitucionalizaciju.
Osim Platona i Aristotela, o pojedinostima i konkretnim slučajevima borbe za vlast, zavjerama, pobunama, zauzimanju i održavanju vlasti pisali su i grčki i rimski istoričari (Herodot, Ksenofont, Tukidid, Polibije, Plutarh, Tacit i Apijan).
Tacitovi,,Anali‘‘ nezamjenljivo su štivo za upoznavanje tehnike beskrupolozne autoritarne vladavine, zatim s postupcima nečasnih tužilaca, policijskih dostavljača i ministra policije, koji i sami padaju u mrežu koju su ispleli, pa od krvnika postaju žrtve. Apijanovi,,Rimski građanski ratovi‘‘ opisuju i ono što se u naše vrijeme naziva „velikim čistkama“. To su opisi strahota i posledica proskripcija, nemilosrdnog lova na proskribovane od strane progonitelja (proskriptora), lova u kojem su stradale i porodice i maloljetna djeca progonjenih. Jedan egzekutor kojeg je Ciceron u svoje vrijeme zadužio, umjesto zahvalnosti, lovio je svoga dobročinitelja; kad ga je uhvatio, odsjekao mu je glavu, da bi se dodvorio svojim nadređenima, odsjekao je i ruku “kojom je pisao svoje opake govore“.
Odvelo bi nas daleko od teme ako bismo nabrajali šta nam sve istoričari ili istraživači svjedoče o procesima i tehnikama vladanja. Makijaveli je pisao detaljno o ovakvim problemima, a u određenoj mjeri i Monteskje. Oba autora bila su pod velikim uticajem Aristotelovih djela i u pogledu metoda i sadržine.
Pri izučavanju prirode vlasti i sistema organizacije, upravljanja, pa i tehnike vladanja veoma je važan normativistički pristup: kakva bi vlast trebalo da bude, kojim ciljevima da teži i kako da tretira ljude, tako i ona sa realističkim pristupima, tj. šta vlast po pravilu doista čini i čemu autoritarna i tiranska vlast pribjegava.
Za problem moći značajan je realistički metod odnosno real-politika. Ovo nam otkriva tehniku vladanja i prirodu nekontrolisane moći. Ukoliko je kontrolisana, vlast gubi od svoje demonske prirode. F. Dostojevski u svojim književnim djelima izlaže ideju da se ljudi za moć bore ,,radi čiste nadmoći i osjećanja, posjedovanja i gospodarenja“, te da poseban doživljaj predstavlja kada moć nije ograničena nikakvim pravilima, pa onda nije ni racionalna. Jer, ako je racionalna, to podrazumijeva da je ograničena i da se vrši u skladu s nekim pravilima (pravnim, političkim, kanonskim ili moralnim).
Ustavotvorci su utvrđivali izvjesna pravila vršenja vlasti, nekada i njenog sticanja, a od takvih akata, kasnije nazvanih ustavima, zavisio je djelimično, bar u normativno-institucionalnom smislu, i njen karakter. Međutim, u autoritarnim režimima XX vijeka postalo je pravilo da se ustavi prave kako bi bili po volji onoga ko je već prigrabio apsolutnu vlast, pa su tako ustavi postajali ono što su rimski pravnici rekli za pravo, kad je ono postalo puki izraz volje princepsa ili dominusa. Konstatacija da „sve što se princepsu sviđa ima snagu zakona“ može se primijeniti i na sve „ustave“ koji su se donosili radi jačanja i pseudolegitimizacije autoritarne vlasti. Drukčiju vrstu Ustava ili opšteg zakona donosili su oni koji su to činili radi opšteg dobra i da bi ispunili jednu važnu pretpostavku za uređenu političku zajednicu (Mojsije, Solon, Manu, Likurg i drugi).
I na kraju, jedan poznati filozof je isticao: da politička moć u društvu zapravo proističe iz udruženih napora, ali se otuđuje od čovjeka i gospodari nad njim, kao i da je paradoks što čovjek svojim radom doprinosi svome ropstvu i tuđem gospodarenju. Dakle, borba za vlast obuhvata oligarhijske grupe, i ona je više motivisana političkim težnjama da se povećava njihova moć, zbog ličnih privilegija i bogaćenja, nego zbog brige za narod.
(Autor je politikolog)