Evropska komisija (EK) upozorila je da će programi sticanja državljanstva po osnovu ulaganja koje pripremaju države kandidati i potencijalni kandidati za ulazak u EU, među kojima je i Crna Gora, biti preispitivani tokom cijelog procesa pristupanja, a svaka greška može dovesti do ponovnog uvođenja viza. U izvještaju EK navodi se da postoji trend rasta uspostavljanja programa u kojima investitori mogu kupiti državljanstvo u tim zemljama, što može imati implikacije na EU.
– U Turskoj postoji plan za program državljanstva po osnovu ulaganja, dok su u Crnoj Gori pripreme za implementaciju takvog programa, usvojenog u novembru 2018. godine, pokrenute u januaru 2019 – piše u izvještaju EK o programima sticanja državljanstva i boravišta u EU.
Uslovi za sticanje državljanstva, kako su naveli, po osnovu ulaganja će postati dio procesa pristupanja EU od mišljenja o zahtjevu zemlje za članstvo do zatvaranja pregovora. Od zemalja koje ih pripremaju će se očekivati da imaju veoma stroge sisteme monitoringa, uključujući sisteme za suzbijanje mogućih bezbjednosnih rizika kao što su pranje novca, finansiranje terorizma, korupcija i infiltracija organizovanog kriminala povezanih sa takvim programima.
– Implementacija takvih programa biće valjano uzeta u obzir prilikom procjene trećih zemalja za bezvizni režim sa EU. Štaviše, treće zemlje koje već uživaju status bezviznog režima moraju sprovesti bezbjednosne i provjere porijekla podnosilaca zahtjeva za državljanstvo po najvišim mogućim standardima. Svaki neuspjeh u tom pogledu može biti osnova za ponovno uvođenje viznog režima – upozorila je EK.
Od sticanja nezavisnosti 2006. godine, crnogorska vlada je aktivno tražila strane investicije, posebno duž obale i, kako kažu kritičari, nije previše pazila ko dobija pasoš.
Prema ranijem istraživanju MANS-a, koje je lani objavio OCCRP, bivši tajlandski premijer Taksin Šinavatra dobio je 2010. godine crnogorsko državljanstvo i pasoš u zamjenu za obećane investicije, iako Crna Gora tada nije imala program ekonomskog državljanstva. Iste godine, Vlada je najavila planove za „program ekonomskog građanstva” koji bi obezbijedio crnogorsko državljanstvo u zamjenu za investiciju od najmanje 500.000 eura. Zvaničnici u Briselu upozorili su tada Crnu Goru da riskira šanse za pridruživanje EU i pristup zemljama Šengena. Plan je odložen, ali samo privremeno. Šinavatra koji je pobjegao iz svoje zemlje 2008. godine i kasnije osuđen za korupciju, uplatio je 15 miliona eura na račun kod Prve banke u većinskom vlasništvu Aca Đukanovića, brata tadašnjeg premijera Mila Đukanovića, aktuelnog predsjednika države. Ta banka je očajnički tražila gotovinu u vrijeme kada je Šinavatra položio svoj depozit. Tek u aprilu 2017. Šinavatra je napravio stvarnu investiciju, kupovnom zemljišta na ostrvu Sv. Nikola u Budvi. Prodavac je bio Stanko Cane Subotić, prijatelj Mila Đukanovića.
Uprkos odlaganju programa ekonomskog državljanstva 2010. godine i nekoliko drugih investitora postaju državljani Crne Gore zbog navodno neprocjenjivog doprinosa budućem ekonomskom prosperitetu države. Crnogorski pasoš je 2010. dobio Mohamed Dahlan, bivši palestinski ministar bezbjednosti, optužen za pronevjeru državnih fondova u Palestini, kao i Vei Seng Pua. On je dobio crnogorsko državljanstvo u 2013. ili 2014. godini. U Crnoj Gori ušao je u partnerstvo sa Petrosom Statisom iz Grčke. Još jedan novi crnogorski državljanin je Hadi Marvan Avde, Libijac koji je sa suprugom dobio državljanstvo 2014. godine na osnovu preporuke premijera Duška Markovića.
EK je najavila da će formirati grupu eksperata iz država članica EU kako bi ispitala specifične rizike koji proizilaze iz programa sticanja državljanstva na osnovu investicija. Grupa eksperata treba da do kraja 2019. godine razvije zajednički set bezbjednosnih provjera, uključujući specifične procese upravljanja rizikom koji uzimaju u obzir bezbjednosne rizike, pranje novca, utaje poreza i rizike od korupcije. EK je u srijedu prvi put predstavila sveobuhvatni izvještaj o programima državljanstva i boravišta za investitore koje sprovodi niz država članica EU.
D.M.

---

Program ima 20 članica EU
Tri države članice EU (Bugarska, Kipar i Malta) trenutno sprovode programe kojima se ulagačima daje državljanstvo pod uslovima koji su mnogo blaži nego uslovi programa naturalizacije. Navedene tri države članice ne zahtijevaju da osobe koje žele da dobiju državljanstvo prethodno žive u zemlji niti da imaju stvarnu vezu s tom zemljom. Takvi su programi važni i za EU jer svaka osoba koja stekne državljanstvo neke države članice postaje i građanin Unije.
Programe boravišta za ulagače (zlatne vize) trenutno ima 20 članica EU.