PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ
U početku je Milanković stanovao kod đede Mite u maloj Mišarskoj ulici, ali se uskoro uselio u jedan stan, zapravo sobu koja se nalazila u Balkanskoj ulici (u blizini hotela „Moskva”). Stekao je širi krug prijatelja među svojim kolegama, od kojih posebno treba izdvojiti matematičare Bogdana Gavrilovića i Mihaila Petrovića (Miku Alasa). Bogdan Gavrilović (1863–1947) je bio profesor Velike škole a kasnije i univerziteta u Beogradu, i to na Tehničkom fakultetu, kao i redovni član Srpske kraljevske akademije. Prestao je da se bavi naukom 1907. godine. Prijateljstvo sa slavnim matematičarem Petrovićem je ostalo u veoma živoj i trajnoj uspomeni Milankovića i on je o tome napisao i jednu posebnu knjigu. Dugo godina su dijelili zajedničku radnu sobu (kabinet) na Univerzitetu, ali su se temperamentom i stilom naučnog rada umnogome razlikovali. Petrović je bio vispren i lucidan matematičar, brzo i neočekivano rješavao složene matematičke probleme, često u „hodu”, dok je Milanković svoje naučne radove stvarao postepeno i uporno godinama, neprekidno ih usavršavajući, upotpunjujući i proširujući.
Postao je državljanin Kraljevine Srbije 1910. godine i upisao se u vojne obveznike kao rezervni oficir. Upravo su tada počeli burni i sudbonosni istorijski događaji kroz koje je i Milanković prolazio. Učesnik je balkanskih i Prvog svjetskog rata. O balkanskim ratovima piše detaljno i veoma slikovito u svojim Uspomenama. Upravo na samom početku Prvog svjetskog rata Milanković se oženio. Njegova majka je željela da se njen sin oženi Srpkinjom, a nikako da uzme za suprugu Njemicu. U Beču i u Austrougarskoj je dolazio u ozbiljno iskušenje da svoje ljubavne veze kruniše brakom. Ali pored majčinog upozorenja, koje je uvijek bilo prisutno u njegovoj podsvijesti, stalno je bio veoma mnogo zaposlen bilo učenjem i profesionalnim radom bilo, pak, naučnim istraživanjima.
Oženio se Hristinom, zvanom Tinka, Topuzović, rođenom u Šapcu (12. marta 1884). Do povezivanja sa ovom lijepom, obrazovanom, požrtvovanom i skromnom djevojkom došlo je posredstvom Olge, supruge poznatog srpskog istoričara Stanoja Stanojevića (1874–1937), profesora Univerziteta u Beogradu i člana Srpske kraljevske akademije nauka. Inače, Milanković se dugo kolebao (predomišljao) prije nego što je iskazao svoje sudbonosno „da”. Upravo kada se našao na svadbenom putovanju u svom rodnom Dalju, otpočeo je Prvi svjetski rat. Kako je u to vrijeme bio državljanin Srbije, sa kojom je Austrougarska bila u ratnom stanju, Milanković je zarobljen. Zatvoren je u jednu staru zapuštenu žandarmerijsku kasarnu koja se nalazila u selu Turanj, u blizini Karlovca. Kasnije je premješten u Osijek i tu utamničen.
Zauzimanjem njegove žene Tinke, koja se obratila mnogim uticajnim Milutinovim rođacima i prijateljima, ovaj profesor je nakon teških dana provedenih u logoru Nežider (gdje su vladali izuzetno teški uslovi i neprekidno kosila smrt), uspio da se preseli u Budimpeštu. Tome najviše može da zahvali svom ujaku Vasi i ranijem profesoru matematike Čuberu, koji je nastavio da gaji prijateljstvo prema svom ranijem učeniku i doktorandu.
Milanković je tokom Prvog svjetskog rata proveo u Budimpešti pune dvije i po godine. Dan nakon njegovog dolaska u glavni grad Mađarske, gdje se morao prijaviti policiji i biti pod njenom kontrolom, obavijestio je telegrafski suprugu Tinku da mu se i ona pridruži. Uskoro su našli lijepu namještenu sobu u kojoj se nalazio i poveći pisaći sto i klavir. „Ja sjedoh za sto, a Tinka za klavir i okrijepismo se svojim zanimanjima” – piše Milanković. Imao je priliku da se sretne sa mnogim ondašnjim znamenitim Srbima koji su živjeli u Budimpešti. Posebno su značajni razgovori i razmjena mišljenja sa poznatim narodnim tribunom Svetozarom Pribićevićem (Glavičane, 1875 – Prag, 1936), koji je bio diplomirani matematičar i fizičar (studije je završio u Zagrebu). Poslije kraćeg bavljenja nastavničkim poslom, Pribićević se potpuno posvetio politici od 1903. godine.
Milanković je veoma studiozno i savjesno radio na svojoj teoriji klimatskih promjena. Već je od tada objavio niz zapaženih studija, rasprava i članaka, ali je želio sve to da objedini i da pruži jednu zaokruženu matematičku cjelinu. Imao je na raspolaganju bogatu i raznovrsnu literaturu, a on ju je mogao pratiti na njemačkom i francuskom jeziku (što ga je naučio još tokom studija i za vrijeme jednog kraćeg boravka u Ženevi). Koristio je, takođe, i bogatu biblioteku, sa širokim fondom časopisa, Centralnog meteorološkog instituta u Budimpešti. Uporedo sa svojim radom, pomno je pratio i sve tekuće događaje i zbivanja u toku Prvog svjetskog rata, jer se radilo i o biološkom opstanku srpskog naroda. Posebno ga je rastužila vijest da mu je majka umrla na Aranđelovdan, 21. novembra 1915. g. poslije duge i teške bolesti u 59. godini u Dalju. „Cijeli život je posvetila svojoj djeci besprimjernom ljubavlju i požrtvovanjem, a završila u trenutku naše najteže nacionalne tragedije. Ta nesreća skrha mi dušu i baci u očajanje – podvlači Milanković.
Poslije tog tužnog događaja Milankoviću se, ipak, osmjehnula sreća i uskoro je dobio jedino dijete u životu. Upravo na katolički Božić 1915. godine dobio je sina Vasilija. „Odjednom čusmo kako je Tinka završila i ubrzo iza toga dječji plač – bilježi svoje utiske Milanković, koji se nalazio ispred budimpeštanske bolnice u kojoj se njegova supruga porađala. – Obli me znoj i približih se vratima. Bila su zabravljena. Počeh da osluškujem. Ljekarka i babica razgovarale su mađarski (koji Milanković nije razumio, prim. V.G.). Iz njihovog razgovora razumio sam samo riječ `kiš fau`, što znači muškarac. Srce mi poigra od radosti. Poslije nekoliko trenutaka otvoriše se vrata sobe, a babica mi trijumfalno, kao da je to njena zasluga, saopšti da mi je žena rodila sina”. Svome sinu je dao ime po svom ujaku Vasiliju Vasi kojega je mnogo volio i koji mu je mnogo pomagao u životu.
(Nastaviće se)
)){kind=small}
