Pi­še: dr Vu­kić Ilin­čić


Krivca za slom crnogorske vojske i države treba tražiti u Vrhovnoj komandi, vladi i kralju Nikoli, čije odluke su bile najčešće kontroverzne i nelogične.
Sandžačka vojska je savjesno izvršila postavljene zadatke, a na kraju jedino logično rješenje bilo je povlačenje crnogorske vojske za Albaniju, kako je to uradila srpska vojska. Međutim, na drugim frontovima, nažalost, druge formacije su se držale mnogo slabije.Na to su uticali mnogi faktori. Austrougarska je uspjela 9. januara da zauzme ključne položaje na Lovćenskom sektoru ( Solar, Kuk, Babjak ) , a 10. januara u 19 časova i najviši vrh Štirovnik.
O slaboj odbrani Lovćena, nekadašnji poslanik Crnogorske skupštine Janko Tošković kaže, da je „poslije mojkovačke pobjede i velikog oduševljenja u narodu iz bliže pozadine fronta, kao i ratničkog raspoloženja, vijest o traženju mira porazno djelovala na sve patriotske i borbene snage u vojsci, kao i ogorčenje pojačanom subverzivnom akcijom izvjesnih elemenata iz redova rasturenih manjih jedinica sa Lovćenskog fronta iz pojedinih artiljerijskih, mitraljeskih, pionirskih i drugih manjih odjeljenja, nalazeći se od početka u tim jedinicama, a od kojih su od vladinih eksponenata za mir bili neki angažovani s naročitim zadatkom i propagandnim ciljem, da prikažu stanje padom Lovćena i da je rat svršen, makar i ne bili primljeni uslovi za sklapanje mira, te da se ne odstupa, već da se razilaze svojim domovima...“
Komandant Lovćenske odbrane, princ Petar, smijenjen je kad je sve već bilo kasno, 10 / 11.januara, a mjesto njega imenovan brigadir Luka Gojnić.Najmlađi kraljev sin bio je otvoreni germanofil, kao uostalom i prestolonaslednik Danilo, koji je skoro sve vrijeme rata proveo u Njemačkoj.
Za pregovore o primirju crnogorske vlade s austrougarskim dvorom u štabu Sandžačke vojske saznalo se 15. januara, „čak je izdato naređenje da se o tim pregovorima saopšti vojsci. Komandant Sandžačke vojske brigadir Martinović to naređenje nije htio da saopšti, bojeći se negativnog rezultata.“
Austrougarska je tražila od Crne Gore bezuslovnu kapitulaciju.
Od 17. januara 1916. godine dužnost načelnika štaba Vrhovne komande obavljao je divizijar Janko Vukotić, koji je potpisao najodvratniji akt ( 21. januara 1916. godine ), ne samo u svojoj do tada blistavoj karijeri nego u sveopštoj crnogorskoj istoriji, koji glasi:
„...Naređujem komandantima da vojsku odmah raspuste da ide svojim kućama, a od moje strane izjave oficirima, podoficirima i vojnicima najtopliju zahvalnost za junačko, slavno, dostojno, iako zaludu dosadašnje vojničko držanje. Ja iz Crne Gore nikuda neću, već ostajem u istoj da sa mojim ratnim drugovima zajedno snosim sve teškoće koje nas očekuju...“
„Kralj je 13. januara 1916. ponudio primirje, a 16. januara prihvatio i uslove za kapitulaciju. Samo je oko 2.600 dobrovoljaca i begunaca napustilo crnogorski teritorij. Tu je najviše dobrovoljaca koji su se priključili srpskim trupama u povlačenju...“
Sve u svemu, oficiri i vojnici Sandžačke vojske su poslednji velikani klasične Crne Gore. Bitka je poprimila mitsko, a njeni ratnici spartansko ime na kojem se napajaju naraštaji. Vladika Nikolaj Velimirović je konstatovao: “Da nije bilo bitke na Mojkovcu, ne bi bilo Vaskrsa na Kajmakčalanu“.
O doprinosu crnogorske vojske u Prvom svjetskom ratu i pomoći srpskoj vojsci, svjedoče ove riječi pohvale generala Milana Nedića:
„Usluge koje je crnogorska vojska učinila srpskoj vojsci prilikom njenog povlačenja ka jadranskom primorju, ničim i nikada se ne mogu nadoknaditi. To su usluge koje je mogao da učini samo brat za brata i koje se nikada ne zaboravljaju.
Da je crnogorska vojska omogućila izvođenje austrijskog manevra, bi­le bi uni­šte­ne sve če­ti­ri srp­ske ar­mi­je, pa i ce­la srp­ska voj­ska, a srp­ski na­rod ne bi bio ono što je da­nas“.
(nastaviće se)