Pri­re­dio: Alek­san­dar Ću­ko­vić


Ma­da je pje­sni­štvo Ran­ka Jo­vo­vi­ća, na­ro­či­to no­vi­je, uro­nje­no u kr­va­vu stvar­nost na­še­ga vre­me­na, ima u nje­ga i dra­go­cje­nih pje­sa­ma ko­je su oslo­nje­ne na mi­to­lo­ški pod tekst, za­bi­lje­žio je Jo­van De­lić u svom osvr­tu na­slo­vlje­nom „Iz mit­skih du­bi­na” sa „Mi­to­lo­škim pod­tek­stom tri­ju pje­sa­ma Ran­ka Jovovića”.
Ta­kve su pje­sme: „Ti si me ro­di­la, cr­na Ze­mljo”, „Pje­sma o cr­nom la­bu­du” i „U ža­lo­sti”. Sve tri u svom pod­tek­stu ima­ju ve­o­ma sta­re mi­to­ve; sve tri posjeduju ar­ha­ič­nu mit­sku du­bi­nu. Pje­sma „Ti si me ro­di­la, cr­na Ze­mljo” is­pje­va­na je na Pre­o­bra­že­nje, 19. av­gu­sta 2012. go­di­ne. Pje­sni­ku je do to­ga da­tu­ma sta­lo, pa ga je upi­sao i štam­pao is­pod pje­sme, što ina­če ri­jet­ko či­ni. Ona u svom sr­cu ima ar­he­tip Ve­li­ke Maj­ke Ze­mlje. Is­pje­va­na je u dru­gom li­cu jed­ni­ne, to­nom di­rekt­nog obra­ća­nja Stra­šnoj Maj­ci: Ti si me ro­di­la Ova­kav sam/Tvo­je sam sr­ce, um i ti­je­lo Ti si me ro­di­la/Sva­či­ja i ni­či­ja cr­na ze­mljo/Stra­šna maj­ko mo­jih ra­do­sti i ža­lo­sti.
Lir­ski su­bje­kat je u ča­su obra­ća­nja Ve­li­koj Maj­ci Ze­mlji osku­dan u ro­di­telj­stvu. On bi se u ovoj pje­smi mo­gao po­is­to­vje­ti­ti sa pje­sni­kom – ni­gdje ne­ma zna­ko­va dis­tan­ce. Otac mu je dav­no po­stra­dao, kra­jem Dru­gog svjet­skog ra­ta, ne­gdje na Zi­da­nom mo­stu. Maj­ka, o ko­joj je Jo­vo­vić is­pje­vao ne­ko­li­ko bol­nih pje­sa­ma, pro­mi­je­ni­la je svi­je­tom. Osta­lo je naj­ar­ha­ič­ni­je ro­di­telj­stvo – Ve­li­ka Maj­ka Ze­mlja. A sti­gle su i ne­ke go­di­ne: u ča­su ka­da pje­va ovu pje­smu, Jo­vo­vić je već za­ko­ra­čio u osmu de­ce­ni­ju.
Me­ta­fo­ra, od­no­sno pje­snič­ka sli­ka, osnov­no je stil­sko sred­stvo ove pje­sme. I an­ti­te­za ko­jom se iz­ra­ža­va unu­tar­nja na­pe­tost, su­prot­nost, dvo­stru­kost pred­me­ta pje­sme
– Ve­li­ke Stra­šne Maj­ke Ze­mlje: ona je maj­ka ra­do­sti i ža­lo­sti; su­za lju­ba­vi i kr­va­va su­za ubi­ce; sli­je­pa, mrač­na ži­vo­ti­nja ali i bi­je­li go­lub i pla­va pti­ca; mi­la maj­ka i maj­ka ubi­ca; op­šta maj­ka, sva­či­ja i ni­či­ja, i op­šti grob. An­ti­te­ze, da­kle, do­la­ze iz pri­ro­de sa­mo­ga pred­me­ta o ko­jem se pje­va; iz nje­go­ve unu­tar­nje du­bo­ke pro­ti­vur­ječ­no­sti i dra­ma­tič­ne na­pe­to­sti, ali i iz pje­sni­ko­vog du­bo­ko am­bi­va­lent­nog od­no­sa pre­ma svi­je­tu, ži­vo­tu, pa i pre­ma Ve­li­koj Maj­ci Ze­mlji.
Ni u ovoj pje­smi Jo­vo­vić ne za­bo­ra­vlja su­zu, go­to­vo neo­dvo­ji­vu od maj­ke i pje­sa­ma o njoj. Uosta­lom, sva Jo­vo­vi­će­va po­e­zi­ja je­ste je­dan ve­li­ki di­vlji plač. Ne znam da li po­sto­ji još ne­ki srp­ski pje­snik ko­ji je ta­ko i to­li­ko opje­vao su­zu ko­li­ko Ran­ko Jo­vo­vić. Na­ma je Jo­vo­vić naj­bli­ži i naj­dra­ži kao pje­snik su­ze. U osmom sti­hu ove pje­sme Jo­vo­vić za­mje­nju­je Ve­li­ku Maj­ku dvo­stru­kom ge­ni­tiv­nom me­ta­fo­rom su­ze: Su­zo lju­ba­vi i su­zo, kr­va­va su­zo ubi­ce.
Ne­će bi­ti da je slu­čaj­no što će lir­ski su­bje­kat, od­mah iza ove dvo­stru­ke ge­ni­tiv­ne me­ta­fo­re i tro­stru­kog po­na­vlja­nja lek­se­me su­za, us­klik­nu­ti: Sun­ce mo­je! Ovo je naj­svje­tli­ji tre­nu­tak i naj­svje­tli­je mje­sto u pje­smi: su­za lju­ba­vi i kr­va­va su­za ubi­ce pre­o­bra­ža­va­ju se u sun­ce lir­skog su­bjek­ta.
Ta sve­ra­za­ra­ju­ća i sve­pro­ždi­ru­ća Ve­li­ka Maj­ka je, da­kle, i dvo­stru­ka su­za – su­za lju­ba­vi i su­za ubi­ce – a lek­se­ma su­za se po­na­vlja tri pu­ta u istom sti­hu. Jo­vo­vić upo­tre­bi lek­se­mu su­za uvi­jek u ne­kom no­vom i neo­če­ki­va­nom kon­tek­stu, ov­dje još u spo­ju sa sun­cem.
Lir­ski su­bje­kat do­ži­vlja­va na­knad­no svo­je ro­đe­nje kao stra­šno i ne­mi­lo­srd­no i smje­šta ga u sa­mo sre­di­šte no­ći i u njen bez­dan. Taj mrak ro­đe­nja pre­sud­no obi­lje­ža­va do­ži­vljaj svi­je­ta lir­skog ju­na­ka i nje­go­vo vi­đe­nje sop­stve­nog ži­vo­ta: Ti si me ro­di­la/ Sva­či­ja, i ni­či­ja cr­na ze­mlja/ Stra­šna maj­ko mo­jih ra­do­sti i ža­lo­sti Sve­ta i pro­kle­ta/Su­zo lju­ba­vi i su­zo, kr­va­va su­zo ubi­ce – Sun­ce mo­je/Stra­šno ne­mi­lo­srd­no jed­nog da­na Jed­ne no­ći/Jed­ne du­bo­ke no­ći Jed­ne po­no­ći bez dna.
(Na­sta­vi­će se)