PI­ŠE: MI­LI­CA KRALj

O Ka­si­ji, vi­zan­tij­skoj pje­sni­ki­nji, po­sto­ji vr­lo ma­lo po­da­ta­ka. Zna se da je Ka­si­ja ro­đe­na u IX vi­je­ku, oko 810. go­di­ne i da je po­red vje­šti­ne pi­sa­nja pje­sa­ma po­sje­do­va­la i iz­van­red­nu lje­po­tu. Nje­nom lje­po­tom bio je oča­ran i mla­di ca­re­vić Te­o­fi­lo (829–842) ko­ji je že­lio da se ože­ni sa njom. Na iz­bo­ru za naj­ljep­šu dje­voj­ku bu­du­ću ca­ri­cu, me­đu mno­štvom pre­li­je­pih dje­vo­ja­ka, na­šla se i mla­da Ka­si­ja.
Pro­la­ze­ći po­red njih, za­gle­da­ju­ći ih i ocje­nju­ći, mla­di car Te­o­fi­lo naj­du­že se za­dr­žao pred zla­to­ko­som Ka­si­jom.
Pri­la­ze­ći joj sa zlat­nom ja­bu­kom u ru­ci, umje­sto nje­žnih ri­je­či, Te­o­fi­lo je iz­go­vo­rio naj­gru­blje ri­je­či, is­ti­ču­ći da sva­ko zlo do­la­zi od že­ne. Ne mo­gav­ši da otr­pi te gru­be ri­je­či Ka­si­ja je u tre­nu hi­tro od­go­vo­ri­la da od že­ne do­la­zi i sva­ko do­bro.
I umje­sto ca­ri­ce po­sta­la pje­sni­ki­nja. A ona zlat­na ja­bu­ka pri­pa­la je dru­goj dje­voj­ci – Te­o­do­ri iz Pa­fla­go­ni­je.
U sta­rim ru­ko­pi­si­ma o že­ni pi­še da je ona: „mu­žu po­top, do­mu bu­ra, bez­bri­žno­sti smet­nja, ži­vo­tu su­žanj­stvo, sva­ko­dnev­na šte­ta, rat ko­ji sam po­či­nje, mno­go pu­ta svr­ša­va­na bor­ba, zvi­jer ko­ja uje­da, pe­čal ko­ja tu sje­di, bor­be­na la­vi­ca, pre­u­kra­še­na kuč­ka, ži­vot­no zlo, bi­jed­no lu­kav­stvo“; „mo­re i oganj i že­na – tri zla.“
Ka­si­ja je oti­šla u ma­na­stir i osim pje­sa­ma pi­sa­la je epi­gra­me o sre­ći i ne­sre­ći, pri­ja­telj­stvu, mr­žnji, za­vi­sti, gnje­vu, osve­to­lju­bi­vo­sti... o mno­gim ljud­skim osje­ća­nji­ma i po­ja­va­ma... Tim epi­gra­mi­ma osvi­je­tli­la je one skri­ve­ne kut­ke pod­svi­je­sti i is­ti­ca­la ne­ga­tiv­ne.
Ka­si­ji­ne pje­sme pre­vo­di­li su i Kon­stan­tin i Ći­ri­lo i krug pro­sve­ti­te­lja ko­ji je sli­je­dio nji­hov rad. Ta­ko je do nas do­spje­la je­di­na Ka­si­ji­na sa­ču­va­na pje­sma „Jao me­ni jer mi je noć“, ko­ja se na­šla u zbir­ci cr­kve­nih pje­sa­ma Tri­o­du ko­ji se upo­tre­blja­va pri­je i po­sli­je Us­kr­sa. Tri­od se di­je­li na dvi­je knji­ge, na Po­sni i Cvjet­ni tri­od. Pr­vi je na­mi­je­njen da­ni­ma us­kr­še­njeg po­sta (pri­pre­ma za nje­ga) sve do­Vr­bi­ce, a dru­gi je po­či­njao od Vr­bi­ce i tra­jao sve do osme ne­dje­lje po­sli­je us­kr­sa. Ta­ko je bi­lo u do­ba sta­re na­še pi­sme­no­sti. Po­sni tri­od se još zvao Fa­ri­se­o­vac, jer su pr­ve nje­go­ve pje­sme po­sve­će­ne ne­dje­lji mi­ta­ra i fa­ri­se­ja. Zbog Vr­bi­ce ko­ja je na La­za­re­vu su­bo­tu. Cvjet­ni tri­od je no­sio i na­ziv La­za­re­vac. U Cvjet­nom tri­o­du je Ka­si­ji­na pje­sma. Ona je me­đu pje­sma­ma ko­je se pje­va­ju na Ve­li­ku sri­je­du uoči Us­kr­sa. Pje­va se i na ju­tre­nju i na ve­čer­nju. Taj dio Cvjet­nog tri­o­da je pre­ve­den sa grč­kog još u do­ba slo­ven­ske pi­sme­no­sti.
Ka­si­ja je po­sta­la slav­na pje­sni­ki­nja ko­ja je u svo­jim pje­sma­ma pje­va­la i o lju­ba­vi i pat­nji, o čul­no­sti ti­je­la, ali i o uz­vi­še­nim sta­nji­ma du­še, o žud­nji i stra­sti... ali i o stra­hu pred bož­jim su­dom zbog svo­jih ne­po­dob­nih mi­sli i že­lja. Po­put pra­ma­te­re Eve i ona stra­hu­je, i ona stre­pi zbog svo­je žen­ske pri­ro­de i u tom ve­li­kom stra­hu iš­če­ku­je ka­znu ko­ju će svo­jom bo­go­pri­klo­nom na­mje­rom da oka­je.
Sa­ču­van je po­da­tak ko­ji ka­že da se u Na­rod­noj bi­bli­o­te­ci u Be­o­gra­du (ko­ja je iz­go­re­la 1941. go­di­ne pri­li­kom bom­bar­do­va­nja Be­o­gra­da) ču­vao ru­ko­pis na per­ga­ment­nu iz 1328. go­di­ne sa ci­je­lim Tri­dom (i Po­snim i Cvjet­nim) srp­ske re­cen­zi­je ali sa ma­ke­do­ni­zmi­ma i da je ne­stao 1915. go­di­ne u pe­ri­o­du ka­da se Sr­bi­ja na­šla u naj­te­žem rat­nom pe­ri­o­du.
Ova je­di­na Ka­si­ji­na pje­sma ko­ja je do­pr­la do nas na­la­zi­la se u sta­rim srp­skim knji­ga­ma: u sta­rim iz­da­nji­ma Cvjet­nog tri­o­da, štam­pa­nim u Ska­dru 1563. go­di­ne i iz štam­pa­ri­je u Mrk­ši­noj cr­kvi iz 1565. go­di­ne.
Na­sta­vi­će se


JAO ME­NI JER MI JE NOĆ

Jao me­ni jer mi je noć,
ra­že­že­nost blu­da ne­uz­dr­ža­na,
mrač­no i bez­luč­no žu­đe­nje za gre­hom
Pri­mi mi iz­vo­re u su­za­ma,
ti ko­ji u obla­ci­ma pro­iz­vo­diš mo­ra vo­du.
Pri­klo­ni se k mo­jim uz­di­sa­nji­ma sr­ca,
ti ko­ji si pri­klo­nio ne­be­sa
ne­iz­re­če­nim tvo­jim iz­li­va­njem:
da iž­lju­bim pre­či­ste tvo­je no­ge,
a otrem ove opet
gla­ve mo­je vla­si­ma
Ko­je u ra­ju Eva pred­ve­če
šum uši­ma čuv­ši,
od stra­ha skri se.