Pi­še: Ve­se­lin La­za­re­vić

Mo­rao sam, pi­še da­lje Rat­ko­vić, nje­gov po­zdrav pre­ni­je­ti Bo­ži­da­ru Iva­no­vi­ću, ta­da­šnjem mi­ni­stru spor­ta. Bo­nja je pre­ki­nuo sjed­ni­cu da bi me pri­mio u ka­bi­net. Kad sam mu pro­či­tao pi­smo, ga­nu­le su ga to­ple ri­je­či nje­mu ne­po­zna­tog čo­vje­ka.
Do­bra po­e­zi­ja ži­vi du­že od pje­sni­ka. U či­tan­ka­ma i knji­ga­ma traj­no su na­sta­nje­ne div­ne pje­sme Alek­san­dra Le­sa Iva­no­vi­ća i po­sta­le du­hov­no bla­go no­vih ge­ne­ra­ci­ja.
Emi­nent­ni cr­no­gor­ski knji­žev­nik Če­do Vu­ko­vić u tek­stu „Stih kao sjen­ka u ki­šnom ogle­da­lu“, ob­ja­vlje­nom u „Po­bje­di“, 1.2.2003, pi­še:
Šta je pje­sma, Le­so?
Gr­mi nad br­di­ma, a tu ro­mi­nja ti­ha ki­ša.
Is­ka­zao bih, kao svje­dok, krat­ku pri­ču o ce­tinj­skoj at­mos­fe­ri, u ko­joj je na­sta­ja­la lir­ska ri­ječ Alek­san­dra Le­sa Iva­no­vi­ća, uzor­nog cr­no­gor­skog pje­sni­ka.
Spo­me­nuo bih tri bit­ni­ja svoj­stva te at­mos­fe­re, po­sli­je Dru­gog svjet­skog ra­ta – i to kra­jem če­tr­de­se­tih i za­tim pe­de­se­tih go­di­na.
Pr­vo, ta­da je na Ce­ti­nju iz­ra­sla kul­tur­na re­ne­san­sa cr­no­gor­ska, i to po­sli­je me­đu­rat­nog ne­gi­ra­nja cr­no­gor­ske na­ci­je, isto­ri­je i kul­tu­re. Rat­ko Đu­ro­vić je ozna­čio Ce­ti­nje kao „ma­li Vaj­mar“. I s pu­nim pra­vom, jer smo ima­li rad po­zo­ri­šta, osni­va­nje li­kov­nog, knji­žev­nog i dru­gih udru­že­nja, Klub kul­tur­nih rad­ni­ka, iz­da­va­štvo, no­vi­ne i ča­so­pi­se – da­kle, di­na­mi­čan kul­tur­ni ži­vot, dru­že­nje i di­sku­si­je itd. I sve je to te­klo uz iz­vor­ni ce­tinj­ski ko­lo­rit i kul­ti­vi­san duh mje­sta.
Le­so je udi­sao taj dah ela­na i svje­ži­ne.
Dru­go, ima­li smo obi­čaj, kao spi­sa­te­lji, da ka­že­mo se­bi: va­lja nam se po­sve­ti­ti te­mat­sko-mo­tiv­skoj iz­vor­no­sti i no­vom iz­ra­zu. Da­kle, pro­go­vor iz­ra­zi­to cr­no­gor­ski i mo­de­ran u isti mah. Ja­vlja­ju se čak i te­žnje ka eks­pe­ri­men­tu – re­ci­mo, mo­no­lo­ška pro­za bez ijed­ne opi­sno-na­ra­tiv­ne ri­je­či i slič­no. Ču­li su se i smje­li kri­ti­čar­ski za­hva­ti. Eto i mla­đih spi­sa­te­lja: Bo­žo Bu­la­to­vić, Ra­do­slav Rot­ko­vić, Dra­gu­tin Vu­ja­no­vić, Mar­ko i Pa­vle Đo­no­vić i dru­gi. Bli­žu po­dr­šku pru­ža­ju im Ra­do­nja Ve­šo­vić i du­ho­vi­ti zna­lac i bo­em Ba­njo Ša­ra­no­vić. I ni­je­smo se pod­va­ja­li, dru­ži­li smo se i po­ma­ga­li iskre­no.
I to se zbi­va­lo uz Le­sa i u nje­mu sa­mom.
Tre­će, i na Ce­ti­nju su se su­sre­ta­la dva smje­ra – pa­tri­jar­hal­ni i mo­der­ni ri­tam ži­vo­ta. Te­le­vi­zij­ske sli­ke u „Gran­du“ i osni­va­nje „Obo­da“. Ka­tun­ska mla­dost u rad­nom ko­lek­ti­vu. I još je ži­vje­la ona vje­kov­na po­dje­la na ep­sku i lir­sku Cr­nu Go­ru.
Le­so je sli­je­dio lir­ski duh cr­no­gor­ski.
Na­rav­no, dje­lo­va­nje spo­me­nu­tih uslo­va iz ce­tinj­skog am­bi­jen­ta ne shva­tam kru­to i jed­no­plo­šno. Ko­ri­je­ni Le­so­ve po­e­ti­ke da­le­ko su slo­že­ni­ji, sup­til­ni­ji i lič­ni­ji (...).
I evo, dok su se u Cr­noj Go­ri gu­bi­li od­zi­vi na me­đu­rat­nu so­ci­jal­nu li­te­ra­tu­ru, dok su se pi­sa­le po­e­me o ra­tu i re­vo­lu­ci­ji, i to na op­štem pa­tri­ot­skom pla­nu, Le­so za­po­či­nje svoj, le­sov­ski za­o­kret. On za­po­di­je­va pje­snič­ki sa­go­vor sa čo­vje­kom – ni­že ti­he i sli­ko­vi­te lir­ske is­ka­ze, pro­že­te sje­tom.
I to bi­va za­i­sta re­vo­lu­ci­o­nar­ni fe­no­men u cr­no­gor­skoj po­e­zi­ji ono­ga do­ba. U Le­so­voj pje­smi ostva­ru­je se su­sret ži­vog bi­ća sa sta­som Cr­ne Go­re – su­sret ro­do­lju­biv i cr­no­gor­ski u isti mah, a sve­ljud­ski na du­bljem se­man­tič­kom pla­nu.
I gle, Le­so se ja­vlja (ma­da to­ga ni­je­smo bi­li svje­sni) kao ro­do­na­čel­nik no­vih lir­skih is­ka­za na cr­no­gor­skom tlu to­kom dru­ge po­lo­vi­ne pro­šlog vi­je­ka i do da­nas.
Sje­ćam se, Le­so je znao da raz­mi­šlja na re­la­ci­ji: bi­će – pje­sma – vri­je­me. Na­rav­no, i Ce­ti­nje, grad iz­nu­tra sa­zdan.
Jed­nom upi­ta Mi­ha­i­lo Ga­zi­vo­da:
– Zna li se ko­li­ko je sa­ti?
Na to će Le­so:
Za­pi­taj se, ja­do moj, ko­ja je ura s na­ma i na­šom pje­smom...
Eto, bi­la mu je đe­kad, ona pri­sna uz­re­či­ca: Ja­do moj...
I da po­no­vim: Le­so­va pje­sma ogla­si­la se kao po­sve nov i svjež ti­ho­zbor Ce­ti­nja i Cr­ne Go­re.
Uz to, za­vi­čaj je bio vi­đen iz­me­đu „ča­pu­ra u kr­šu“ i „Si­ro­ti­ce slo­ven­ske“.
Stih kao sjen­ka u ki­šnom ogle­da­lu.
Taj ti­ho­zbor i da­nas je živ i mlad. Pa­zi­te, i po­sli­je po­la vi­je­ka ra­do se či­ta­ju i re­ci­tu­ju Le­so­vi sti­ho­vi – kao škol­ska lek­ti­ra i ina­če – a jed­na uli­ca u Pod­go­ri­ci do­bi­la je ime Alek­san­dra Le­sa Iva­no­vi­ća. I va­lja­lo bi, mi­slim – uz sa­bra­na dje­la da osva­ne Le­so­va bi­sta u ce­tinj­skom par­ku (...).
(Na­sta­vi­će se)