Pi­še: Ve­se­lin La­za­re­vić


Alek­san­dar Le­so Iva­no­vić, mag sli­ko­vi­te li­ri­ke, vje­što je iz­bje­ga­vao do­bo­šar­ske rit­mo­ve, po­tro­še­ne ri­me. Ri­me ra­di ri­me. Svoj­stve­na mu je me­lo­di­o­znost sti­ha. Je­zik je sma­trao otadž­bi­nom knji­žev­no­sti. U po­e­zi­ji je uvi­jek na­sto­jao da na­pra­vi ukus mi­sli, uma i mu­zi­ke ri­je­či.
Pje­snik Dra­gan La­ki­će­vić pri­mje­ću­je: „... U sa­moj svo­joj po­e­zi­ji Iva­no­vić po­mi­nje Pu­ški­na i Je­se­nji­na, od ru­skih, a Nje­go­ša i Či­ka Jo­vu od srp­skih pje­sni­ka. Od lič­nih ime­na: Ša­ban, Sto­jan, Je­le­na; od ge­o­graf­skih od­re­di­šta: Cr­na Go­ra, Srem, Ce­ti­nje, Bu­dva, Pod­go­ri­ca, Voj­nik. Za­jed­nič­ke ime­ni­ce: ka­men, ne­bo, ki­ša, sni­jeg, pro­zor. Ma­nje po­zna­ta je ri­ječ ča­pur, sta­vlje­na u na­slo­vu dru­ge Iva­no­vi­će­ve knji­ge Ča­pur u kr­šu. Ri­ječ ča­pur ob­ja­šnja­va se u Reč­ni­ku Ma­ti­ce srp­ske za­o­bi­la­zno, pre­ma ri­je­či ča­prlj – „osta­tak od­sje­če­ne ili od­lo­mlje­ne gra­ne; panj od po­sje­če­nog mla­dog dr­ve­ta ili od po­sje­če­ne ku­ku­ru­zne sta­blji­ke“.
To bi bio spolj­ni okvir po­e­zi­je Alek­san­dra Iva­no­vi­ća.
Na sa­mom po­čet­ku pje­sni­štva Alek­san­dra Iva­no­vi­ća na­la­zi se pje­sma „Ka­ri Ša­ba­no­vi“ – pr­va u pr­voj knji­zi „Sti­ho­vi“ (Ce­ti­nje, 1950). Po­no­vi­će je de­set go­di­na doc­ni­je, ne­pro­mi­je­nje­nu („Ča­pur u kr­šu“, Ti­to­grad, 1960), sa­mo će, u dru­gom iz­da­nju, iz­o­sta­vi­ti pod­na­slov „Sje­ća­nje iz dje­tinj­stva“.
„Ka­ri Ša­ba­no­vi je pje­sma sa spolj­nom sli­kom: u ur­ba­nom pro­sto­ru po­ja­vlju­ju se pri­mi­tiv­na ko­la skrom­nog grad­skog pre­vo­zni­ka. Njih vo­zi Ša­ban, čo­vjek bez pre­zi­me­na, vje­ro­vat­no grad­ski ama­lin. O sa­mim ka­ri­ma ima ma­lo od­red­ni­ca: ču­je se nji­ho­va škri­pa, idu „si­vom nas dža­dom truc­ka­ju­ći“ – sta­za ko­jom se kre­ću ni­je as­fal­ti­ra­na... Ka­ri su vr­sta ko­la: ka­ri­o­la ili ka­ri­vo­li­ca, obič­no sa dvi­je ru­či­ce i jed­nim toč­kom – za pre­voz ka­kvog te­re­ta: pi­je­ska, dža­ko­va, ka­me­na, dr­ve­ta...
Mno­go vi­še pr­o­sto­ra po­sve­će­no je sje­ća­nju i do­ži­vlja­ju te sli­ke iz dje­tinj­stva, a dje­tinj­stvo ozna­ča­va da su ka­ri ne­sta­le, kao i da­ni i go­di­ne dje­tinj­stva, tj. Ži­vo­ta. Ci­je­la pje­sma do­ga­đa se u sje­ća­nju: „Sje­ća­nje me la­kom tu­gom ovi: ... ve­če sla­zi i mi­ri­še li­pa“. U tom sje­ća­nju, ko­je is­pu­nja­va­ju do­ži­vlja­ji ču­la – tu­zi i mi­ris, po­ja­vlju­je se, u su­mrak, naj­pri­je, zvuk: škri­pa. Vi­še osje­ća­nja i od­re­đe­nja či­ni lir­ski ram: vi­dlji­vo i čuj­no.
Kao što su, ne­kad, dje­ca tr­ča­la ka tim ko­li­ma, da bi se nji­ma pre­ve­zli do ku­će, ta­ko su pro­le­tje­li da­ni u su­prot­nom prav­cu – od tih ka­ri i od tog dje­tinj­stva do vre­me­na ka­da ih se lir­ski su­bjekt sje­ća. Vo­ze­ći se na ka­ri­ma, „truc­ka­ju­ći“ se, dje­ci se či­ni da ko­la „o pre­đe­nim šap­ću dru­mo­vi­ma“. Sta­ra ko­la vo­ze ma­lu dje­cu. I to je po­lo­vi­na pje­sme.
U dru­gom di­je­lu, pje­snik pri­zi­va „mi­le da­ne“ i „sne ne­sta­le“, ko­ji su ta­ko­đe iš­če­zli, kao da su oti­šli tim ka­ri­ma u da­lji­nu: „Mi­li da­ni, mo­ji sni ne­sta­li,/ kao da ste svi u ju­tro ne­ko / na ka­re se kra­dom ukr­ca­li / i oti­šli od me­ne da­le­ko“. Usa­mljen u pu­sto­ši ži­vo­ta, bez ra­do­sti i za­no­sa dje­tinj­stva, su­bje­kat ove pje­sme tra­ži u svom pam­će­nju i bi­ću ostat­ke sje­ća­nja i uspo­me­na na vri­je­me ilu­zi­ja i ra­do­sti. Dva­put se, ana­for­ski, ja­vlja ri­ječ „za­lud“: kao što se ču­je zvuk, kao što se ne vi­di sli­ka, ta­ko ne po­sto­ji ni ono vri­je­me ni onaj čo­vjek ko­ji je upam­tio i u lir­skom sje­ća­nju ob­no­vio ka­re Ša­ba­no­ve.
U okvi­ru lir­skog sje­ća­nja pje­snik je ostva­rio sli­ku iz dje­tinj­stva. Sje­ća­nje pri­ba­vlja ele­men­te po­seb­ne sen­zi­bil­no­sti: pam­će­nje, osje­ća­nje mi­ri­sa, pre­do­ča­va­nje. Iz lič­ne sli­ke raz­vi­ja se op­šta sli­ka, a u op­štoj po­seb­na: ka­ri Ša­ba­no­vi „truc­ka­ju­ći, / o pre­đe­nim šap­ću dru­mo­vi­ma“ (...).
Naj­po­zna­ti­ja pje­sma Alek­san­dra Iva­no­vi­ća je­ste „Lju­di-sjen­ke“. Za­ni­mlji­va je po po­seb­nom auto­por­tre­tu lir­skog su­bjek­ta. Pje­sma go­vo­ri o „vr­sti“ lju­di, u stva­ri, su­bjekt go­vo­ri o se­bi. Za­po­či­nje na­ra­tiv­no, in­to­na­ci­jom is­ku­stva i sti­lom sa­op­šte­nja: „Ima na svi­je­tu mir­nih, do­brih lju­di“. Iz te in­to­na­ci­je, osje­ća se da in­for­ma­ci­ju ne po­sje­du­ju svi, ni­je op­šte­po­zna­to da ta­kvi lju­di po­sto­je, a ako po­sto­je – ne­ma ih mno­go, ni­ti na sva­kom ko­ra­ku. Mo­žda ih ima vi­še ne­go što se či­ni, ali oni ne skre­ću pa­žnju na se­be, „a na­še oči ni­ka­da ne opa­ze / ni njih ni nji­nu ti­hu ra­dost ili mu­ku“.
Grup­ni por­tret „mir­nih, do­brih lju­di / što kroz ži­vot na­čuj­no i ti­ho ga­ze“ – u uop­šta­va­nju lir­ske pje­sme stva­ra je­dan po­je­di­nač­ni por­tret lir­skog su­bjek­ta, ko­ji je u toj me­ri dis­kre­tan da se­be vi­di u dru­gi­ma, jer se vr­li­na pre­sli­ka­va: mi smo u dru­gi­ma.
Oni ko­ji „kr­oz ži­vot ne­čuj­no i ti­ho ga­ze / kao da no­gom stu­pa­ju po pa­mu­ku“ pri­ka­za­ni su ri­je­či­ma i u de­skrip­ci­ji pje­sme – spo­lja, a u zna­če­nji­ma – iz­nu­tra. Nji­ho­vo „po­na­ša­nje“, u stva­ri, su­ge­ri­še nji­ho­vu mo­ral­nost.
Ana­fo­ra da ima ta­kvih lju­di po­na­vlja se na po­če­ci­ma pr­ve tri stro­fe, ne­jed­na­ke i me­trič­ki i ri­tam­ski i po bro­ju sti­ho­va.
Pre­ma tim ne­pri­mjet­nim lju­di­ma svi­jet ni­je bla­go­na­klon, na­pro­tiv. Svi­jet se pre­ma nji­ma po­ne­kad, i ne sa­mo po­ne­kad, „te­ško ogri­je­ši“. Oni su „pat­ni­ci“ – ve­li pje­snik – ko­ji se na sve to „umor­no i gor­ko na­smi­je­še“: su­ro­vost svi­je­ta osta­vi­la je tra­ga na nji­ho­vim li­ci­ma – oni su „usa­mlje­ni i bo­ni“, od te do­bro­te se mo­ra raz­bo­lje­ti i umri­je­ti.
(Na­sta­vi­će se)