-Piše: dr Vukić Ilinčić

Mak­si­mov sa ču­đe­njem pra­ti de­ša­va­nja u Knja­že­vi­ni i br­zi sli­jed do­ga­đa­ja za sa­mo go­di­nu da­na. Knja­žev­ska vla­da je pot­pa­la pod uti­caj „za­go­net­nih i gram­zi­vih sa­vjet­ni­ka s jed­ne stra­ne, a s dru­ge, anar­histič­kih na­mje­ra. „Od­go­vor­nost za sve što se do­ga­đa, na ža­lost, ima i sam knjaz dav­ši ta­ko la­ko­mi­sle­no ni­ko­me ov­dje po­treb­ni Ustav. Sve ovo mo­že bi­ti bu­ra u ča­ši vo­de, ali ta bu­ra ni­šta ma­nje ne po­tre­sa to­li­ko in­te­re­sant­nu ma­lu ze­mlju”.
U dru­gom iz­vje­šta­ju Mak­si­mo­va, vi­di se da su ne­ki iz vr­ha re­ži­ma čak tvr­di­li, i lič­no mu pre­ni­je­li, da taj „po­sao ni­je mo­gao pro­ći bez po­mo­ći Ru­sa”, te da se u Ko­tor to­kom lje­ta do­se­lio ne­ki sum­nji­vi Rus. Mak­si­mov, ina­če, ka­že da su bom­be po svim svoj­stvi­ma iz­ra­đe­ne u Kra­gu­jev­cu, „a što se ti­če ta­jan­stve­nog Ru­sa u Ko­to­ru, mo­lio sam vla­sti da mi dad­nu po­tvr­du o nje­go­vom pri­su­stvu, što mi još ni­je­su uči­ni­li”. Po­red to­ga, cr­no­gor­ske vla­sti su po­tvr­di­le da je ru­ski ge­ne­ral cr­no­gor­skog po­ri­je­kla Li­po­vac „stal­no bio u kon­tak­tu sa za­vje­re­ni­ci­ma”.
Za Mak­si­mo­va je bi­lo naj­in­te­re­sant­ni­je to „što ov­da­šnje vla­sti po­ka­zu­ju že­lju da u za­vje­ru upe­tlja­ju Ru­si­ju”, što se mo­že za­klju­či­ti iz nje­go­vog raz­go­vo­ra sa pre­sto­lo­na­sled­ni­kom Da­ni­lom, ko­ji ga je pi­tao „za uzrok zbog ko­jeg su ga po­šte­dje­li za­vje­re­ni­ci”. Na Mak­si­mo­vljev od­re­čan od­go­vor, po­ja­snio je svo­ju „te­zu” ri­je­či­ma: „Mo­že se vi­dje­ti iz svih svje­do­če­nja uhap­še­nih i iz svih pi­sa­ma do ta­da, da su tre­ba­li bi­ti Go­spo­dar, Knjaz Mir­ko sa dje­com i knjaz Pe­tar, a me­ne su za­vje­re­ni­ci po­šte­dje­li zbog na­sto­ja­nja u tom po­gle­du An­dri­je Ra­do­vi­ća, ko­ji ni­je htio da do­pu­sti mo­ju smrt, iako su cr­no­gor­ski i sr­bi­jan­ski za­vje­re­ni­ci htje­li i me­ne ubi­ti, a na cr­no­gor­ski pre­sto do­ve­sti Ve­li­kog Ru­skog Kne­za”.
Mak­si­mov ko­men­ta­ri­še ovu iz­ja­vu: „Ra­di mir­ne sa­vje­sti i oču­va­nja ra­zu­ma sve na­ve­de­no ne tre­ba do­vo­di­ti u ve­zu sa isti­nom”; da se tre­ba na­da­ti da ra­di in­te­re­sa sa­mih Cr­no­go­ra­ca „go­re na­ve­de­ni ukra­si” za­vje­re ne­će fi­gu­ri­ra­ti kao „ofi­ci­jel­ni cr­no­gor­ski svi­jet, sklon da se ra­du­je sva­kom slu­ča­ju ko­ji is­pli­va”, mo­gu­će i za­da „ne­ki udar­čić ča­rob­noj i ljup­koj Ru­si­ji”.
Knjaz Ni­ko­la je pri­li­kom otva­ra­nja no­ve Skup­šti­ne, 8. no­vem­bra 1907. go­di­ne, u pre­sto­noj be­sje­di na­po­me­nuo ka­ko Ustav ni­je dao da se „Na­rod­na sna­ga ci­je­pa i bes­plod­no tro­ši u par­tij­skoj bor­bi” i da su „ele­men­ti” ko­ji su či­ni­li ve­ći­nu „pro­šle” Na­rod­ne skup­šti­ne „od­mah” u po­čet­ku „za­ve­li na stran­pu­ti­cu...”
Knjaz je za ot­kri­va­nje bom­bi u krat­kim cr­ta­ma re­kao da je tih da­na ot­kri­ve­no „pri­pre­ma­nje za uža­sni po­ku­šaj, da se Cr­na Go­ra obez­gla­vi, pre­da vla­sti anar­hi­je i uni­šte za­jed­nič­ke te­ko­vi­ne Mo­ga na­ro­da i Mo­ga Do­ma”, te da po­ku­šaj ni­je uspio i da je otadž­bi­na spa­se­na od „kob­nih po­šlje­di­ca” i da je na­rod u „te­škim tre­nu­ci­ma” kao uvi­jek i u „ovoj pri­li­ci” po­ka­zao onu „svo­ju vje­kov­nu lju­bav” i oda­nost.
Knjaz Ni­ko­la ovom pri­li­kom ni­je za­bo­ra­vio da se sje­ti i „moć­ne i brat­ske nam Im­pe­ri­je Ru­si­je”. I Mak­si­mov iz­vje­šta­va o pre­sto­noj be­sje­di, u ko­joj je knjaz „dir­lji­vim ri­je­či­ma uka­zao na bla­go­na­klo­nost Cr­ne Go­re pre­ma moć­noj i brat­skoj Ru­si­ji”.
(Na­sta­vi­će se)