-Piše BORIVOJE ĆETKOVIĆ

„Braćo Crnogorci”, rečeno je u apelu, „pozivamo i vas, kao svoje saotačestvenike, da prihvatite ideju narodnoga ujedinjenja, kao što su to već učinili svi Srbi, Hrvati i Slovenci, i da proklamujete ujedinjenje Srbije i Crne Gore, kao što smo mi to učinili, i time ispunimo davnašnju srpsku želju i zavjetni san naših predaka...
Braćo Crnogorci,
Pružimo jedan drugome ruku, zaboravimo sve što je bilo (pod. B. Ć.), pregnimo svim silama da ostvarimo što prije ujedinjenje Srbije i Crne Gore; neka nam budu narodni interesi iznad svega, izvedimo narodno ujedinjenje protiv svih i svakoga i žigošimo kao narodnog izdajnika svakoga, ko bi bio protiv tog ujedinjenja.
Živjelo ujedinjeno srpstvo!
Živjela Jugoslavija!
Andrijevica, 21. oktobar 1918. godine”.
Na podužem spisku potpisnika apela prvi potpisani je vojvoda Lakić Vojvodić, divizijar, koji je u Vasojevićkoj aferi, kao upravitelj Moračko-vasojevićke oblasti bio desna ruka Jovanu Plamencu, uz knjaza Nikolu, glavnom krivcu za strijeljanje pet istaknutih ljudi: Petra Đinovića, potporučnika, Mihaila Jojića, barjaktara, Radisava Račića, Petra Mitrovića i Ilije B. Petrovića i majora Nikole Mitrovića kome su „došli glave cetinjski upravljači” u Skoplju koje je tada bilo pod Turcima.
Nije, dakle, Spasojević slučajno govorio „pružimo jedan drugome ruku” i „zaboravimo sve što je bilo”. A i njemu samom imalo se mnogo toga zaboraviti. Ostavku u kabinetu Andrije Radovića podnio je 11. januara 1917. godine, a do tada, kao i Andrija Radović, služio je crnogorskom gospodaru – bio je čovjek od velikog povjerenja knjaza Nikole i njegovog dvora. U knjizi Ustavne i političke borbe u Crnoj Gori 1905–1910. godine Jovan Đonović piše o smrti Miloša Šaulića, slobodoumnog intelektualca, ministra pravde „koji je jedne noći iznenada umro na Cetinju, a zašta je osumnjičen knjaz Nikola”, pominje se Spasojević u jednom zaista ružnom, poštena čovjeka nedostojnom kontekstu. Naime, gospođa Šaulić je ispričala Đonoviću da u „vrijeme kada je vršena sekcija njenog umrlog muža ona nije pošla do bolnice”, jer ju je „namerno zabavio g. Janko Spasojević” pa su lekari „uzeli utrobu drugog jednog čovjeka, a ne Šaulićevu, i poslali na analizu u Beč”.
Spasojević je upamćen i po svom upornom odbijanju predloga dr Milovana Marušića da se Narodna skupština Knjaževine Crne Gore nazove Srpska Narodna skupština Knjaževine Crne Gore. To mu nije smetalo da bude član Crnogorskog odbora za narodno ujedinjenje, jedan od najistaknutijih čelnika u sprovođenju ujedinjenja Srbije i Crne Gore, vodeća ličnost među „emisarima” – radio je po uputstvima lukavog Pašića. Detaljne podatke o životu i političkom djelovanju Janka Spasojević dao je dr Šerbo Rastoder u knjizi Crna Gora u egzilu, prva knjiga”.
Rođen u Andrijevici 1871. godine, završio je bogosloviju u Prizrenu, a duhovnu akademiju u Moskvi i prava u Petrogradu. Državnoj službi obavljao je značajne dužnosti, i bio je narodni poslanik u crnogorskoj skupštini 1906, da bi početkom 1909. bio otpušten iz državne službe kao opozicionar”. Do tada je, kažu, važio za velikog miljenika knjaževa – zvao ga je „Đerđelez krilo od sokola”. Kada je Crna Gora kapitulirala odlazi u Francusku i postaje ministar pravde i unutrašnjih djela u vladi Andrije Radovića. „Krilo od sokola” prelijeće na drugu stranu – daje ostavku u vladi i postaje član Crnogorskog odbora za ujedinjenje...
Spasojević, tipičan politički konvertit, lako je mijenjao ubjeđenja, evoluirao je od velikog prijatelja knjaza Nikole, do njegovog ljutog neprijatelja. Znali su to i poslanici Podgoričke skupštine – na drugoj skupštinskoj sjednici (12/25. novembra 1918. god.) kada se glasalo za predsjednika Skupštine dobio je samo jedan glas.
Vrijedan pažnje je i podatak koji je dr Rastoder preuzeo od Pantelije Jovovića, radikala, da ga Marko Daković nije podnosio. Onemogućio je njegov izbor u Izvršni odbor, niti je bio član delegacije koja je išla u Beograd, pa ni u Privremeno Narodno predstavništvo. Pašić ga nije zaboravio – pozvan je da bude član delegacije KSHS pri Mirovnoj konferenciji u Parizu. I novostvorena država mu je pamtila usluge – bio je izabran za velikog župana u Čačku i za člana Državnog savjeta u Kraljevini Jugoslaviji. Dr Rastoder napominje da je Spasojević objavljivao brošure, ali ni on ne navodi njegovu knjižicu posvećenu ujedinjenju Crne Gore i Srbije.
(Nastaviće se)

---