-Piše BORIVOJE ĆETKOVIĆ

Nakon donošenja Pravila za biranje narodnih poslanika u Beranama 25.10. 1918. godine, unionisti vode kampanju za izbor povjerenika i poslanika za Podgoričku skupštinu u više okruga (andrijevički, beranski, kolašinski, podgorički, cetinjski i nikšićki).
I pristalice kralja Nikole bile su aktivne. Oni su „radili za kralja Nikolu i separatnu Crnu Goru”. Njihovi najistaknutiji predstavnici bili su Jovan Plamenac, Sekula Drljević, Risto Popović, Savo Vuletić i drugi. Imali su svoje liste i kandidate za skupštinu, a pomagali su ih svestrano (moralno i materijalno) dvor kralja Nikole i italijanske jedinice stacionirane u Ulcinju, Baru i Vippazaru.
Na Cetinju su se pred izbore za ovaj okrug javile dvije liste, „bijela” i „zelena”, pa će po njima biti nazvane dvije političke grupacije u Crnoj Gori – „bjelaši” i „zelenaši”. Ova dva opšta politička opredjeljenja u vezi sa ujedinjenjem Crne Gore i Srbije egzistiraće tokom čitavog međuratnog perioda, a donekle i u toku oslobodilačkog rata i revolucije u Crnoj Gori”.
„Ove globalne političke grupacije u vezi sa ujedinjenjem”, po ocjeni istoričara dr Bojović, „nisu bile organizaciono ustrojene, pa su se one politički grupisale u pojedine partije i stranke kao: Demokratska, Radikalna, Zemljoradnička, Komunistička, Federalistička, Republikanska i druge” zaključuje dr Bojović.
Početkom novembra 1918. godine Crna Gora je bila, čitamo u Bojovićevoj „Podgoričkoj skupštini”, u znaku ujedinjenja sa Srbijom – to je bila glavna tema.
Poslanici Velike
Narodne skupštine

Nakon priprema 11/24. novembra 1918. godine, u zgradi Monopola duvana u Podgorici sastalo se 165 narodnih poslanika iz devet okruga, koliko ih je tada i bilo. Od 165 poslanika bilo je 56 sa visokom školskom spremom, 27 učitelja, 17 sveštenika, 17 službenika bez fakultetske spreme, 14 zemljoradnika, 4 bankara, 3 posjednika i 2 geometra, a ostali su bili nekadašnji plemenski kapetani, apotekari, opštinski činovnici i drugi (dr Bojović, Podgorička skupština, 1989:XX).
„Dan” je 26.11.2018. sa Odlukom Podgoričke velike narodne skupštine objavio i imena poslanika, ali njihova zanimanja nisu navedena. Ni dr Bojović uz imena poslanika nije naveo njihova zanimanja. Podatke o zanimanju poslanika zapisao je J. Ćetković u „Ujediniteljima Crne Gore i Srbije”. U tadašnjoj Crnoj Gori, a i u ovoj sadašnjoj, svi su se međusobno znali, ko je ko, kakav je, čegović je. Da podsjetimo: kada je proglašena „suverena” Crna Gora 12. jula 1941. pod pokroviteljstvom Musolinijevih fašista, organizatori Sabora morali su sa ulice utjerivati narod u Zetski dom – slobodarsko Cetinje je s prezirom i gnušanjem gledalo na ovaj sramotni čin „vaspostave” Crne Gore.
U Podgoričkoj skupštini nije bilo tzv. virilnih poslanika. U knjaževom darovanom ustavu bili su ustanovljeni virilni poslanici: tri brigadira, tri vjerske poglavice i osam visokih činovnika. Kritičari Podgoričke skupštine u velikom zanosu njenog osporavanja zaboravljaju da je po ustavu iz 1905. godine knjaz stao iznad skupštine. Njemu su pripadala prava koja je sam sebi dao. O ulozi i mjestu Skupštine govori i podatak da joj knjaz nije podnio projekat ustava na diskusiju. „Čim se Skupština sastala”, piše Nikola Đonović, „čule su se riječi da treba pregledati stare račune. Utisci od poštanskih afera i vremena državnih finansija bez kontrole još su bila sveži”.
Takav je bio,najkraće rečeno, knjažev odnos prema Skupštini. To mu, naravno, nije smetalo da tvrdi kako niko nije imao pravo osim njega da sazove veliku skupštinu i da je stara crnogorska skupština bila još na snazi.
(Nastaviće se)

---