Uticaj italijanskog imperijalizma na događaje u Crnoj Gori datira još od 1916. godine kada je kralj Nikola, nakon posjete Italiji, odbacio predlog Andrije Radovića, tadašnjeg njegovog predsjednika vlade u izbjeglištvu, o ujedinjenju Srbije i Crne Gore (B. Ćetković)
Prof. dr Dimitrije Dimo Vujović, akademik CANU, crnogorski i jugoslovenski istoričar, rođen je 1922. godine u Dobrskoj Župi kod Cetinja. Za više od četiri decenije stvaralaštva objavio je devet knjiga. Glavna njegova preokupacija su bili: istorija francusko-crnogorskih veza i odnosa, ujedinjenje Crne Gore i Srbije, crnogorska nacija, politička djelatnost crnogorskih federalista. Bio je predsjednik Saveza društava istoričara Jugoslavije, direktor Istorijskog instituta Crne Gore, redovni član CANU, profesor Univerziteta Crne Gore i jedan od pokretača višetomne „Istorije Crne Gore“.
U predgovoru svoje knjige „Ujedinjenje Crne Gore i Srbije“ dr Vujović 1962. godine piše da je „unaprijed svjestan” da se njegova knjiga „neće svidjeti onima čija se politička misao i vidokrug još uvijek kreću na relacijama bjelaši – zelenaši i koji na problem ujedinjenja Crne Gore i Srbije gledaju kroz prizmu ova dva zaraćena politička tabora, jer je osnovna karakteristika takvog gledanja shvatanje da se kritika jednog tabora može izvršiti samo sa pozicija suprotnog tabora, te zbog toga kritika jednog znači automatski prihvatanje stavova onog drugoga. Zato će onima koji još uvijek stoje na bjelaškim pozicijama moja knjiga izgledati suviše zelenaški obojena, i obratno: oni koji stoje na zelenaškim pozicijama – pripisaće joj bjelaštvo. Oni teško mogu da shvate da se naučna istina nalazi baš izvan shvatanja i jednog i drugog tabora, da je ona u jednom nepristrasnom marksističkom tumačenju događaja”. (Vujović, Ujedinjenje Crne Gore i Srbije, Titograd, 1962:17)
Treba imati u vidu vrijeme kada je dr Vujović pisao knjigu – to je kraj pedesetih i početak šezdesetih godina prošlog vijeka. Tada su ideološke komisije, iza kojih je stajala partija, budno pratile i nadzirale rad istoričara. Rezultati istraživanja u društvenim naukama, a naročito u istoriji, morali su se uklapati u partijske stavove i ocjene o istorijskim događajima i ličnostima. A zvanični stav partijskih foruma bio je da su jednako neprihvatljive politike bjelaša i zelenaša, i to neprihvatanje nazivalo se „marksističkim tumačenjem događaja”. Marksističko tumačenje događaja podrazumijeva prije svega ulogu naroda, masa u ujedinjenju, tim prije što je sam taj čin imao i izvjesne elemente revolucionarnosti i da su omladinci, glavni protagonisti detronizacije kralja Nikole bili zagovornici radikalnog mijenjanja tadašnjeg crnogorskog društva. Da ponovimo: socijalisti, predvođeni Jovanom Tomaševićem, budućim osnivačem KP Crne Gore, bili su udarna pesnica omladinskog pokreta.
Ne samo kod akademika Vujovića, već i kod drigih istoričara toga vremena, bilo imlicite ili eksplicite, insistira se na tom reciprocitetu – danku koji je istorijska nuka plaćala vladajućoj ideologiji.
I u djelima koja Vujović piše kasnije uočljivo je prisustvo reciprociteta. U Prilozma i izučavanju crnogorskog nacionalnog pitanja (Univerzitetska riječ, Nikšić, 1987), dr Vujović, između ostalih značajnih pitanja istorije Crne Gore, razmatra i nastanak i ulogu zelenaškog pokreta. Na osnovu analiziranih dokumenata, ovaj istoričar zaključuje „da zelenaši, uopšte uzevši, nisu bili protiv ujedinjenja, da je njihovo nezadovoljstvo, i kasnije božićna pobuna, izazvano načinom ujedinjenja, postupcima nove vlasti, naime, da ima prije svega unutrašnje uzroke. Tu su još glad i neki drugi manje važni uzroci. Najzad kao značajan faktor javlja se inostrani uticaj i interesi, tj. kralja Nikole i italijanskog imperijalizma. Ali i pored sve ozbiljnosti njegovog uticaja i odziva kod konzervativnih snaga, koje su se nametnule kao vođstvo zelenaškom i pobunjeničkom pokretu, ovaj spoljni faktor, u ovom periodu, ne igra u crnogorskim događajima primarnu ulogu”. (Vujović, Prilozi...1987:102)
Uz puno pijeteta prema naučnim analizama akademika Vujovića pojedini zaključci i konstatacije u citiranom tekstu, u kome su sažeto date ocjene o zelenaškom pokretu, teško da mogu biti prihvaćene. Pođimo redom. Ako su zelenaši bili za ujedinjenje, postavlja se pitanje njegovog ostvarivanja – veći dio stanovništva Crne Gore bio je na strani „bjelaša”. Sporna je i ocjena o uticaju spoljnjeg faktora da „u ovom periodu u crnogorskim događajima „nije imao” primarnu ulogu. Uticaj italijanskog imperijalizma na događaje u Crnoj Gori datira još od 1916. godine kada je kralj Nikola, nakon posjete Italiji, odbacio predlog Andrije Radovića, tadašnjeg njegovog predsjednika vlade u izbjeglištvu, o ujedinjenju Srbije i Crne Gore. Dakle, miješanje Italijana u unutrašnja pitanja Crne Gore datira prije zasijedanja Podgoričke skupštine i izbijanja tzv. božićne pobune – još mnogo ranije Italija se angažovala da onemogući stvaranje jugoslovenske države i ujedinjenje Crne Gore i Srbije. Tu svoju neprijateljsku djelatnost italijanski imperijalizam je nastavio i poslije Podgoričke skupštine – podstiču se pobune protiv ujedinjenja Crne Gore i Srbije i novostvorene jugoslovenske države.
Nastaviće se

---