-Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

Pored vojne diplomatije, krajem XIX i početkom XX vijeka počeo je i razvoj policijske diplomatije. Uspostavljanje međunarodne policijske saradnje bio je odgovor država na formiranje međunarodnih kriminalnih organizacija, širenje pokreta koji su koristili terorizam za ostvarenje svojih političkih ciljeva i sve širu upotrebu droga i opojnih supstanci u Aziji, Evropi i SAD. Tokom druge polovine XIX vijeka organizovane su međunarodne konferencije na kojima su učestvovale pojedine organizacije, stručna lica i društveni aktivisti. Tek krajem XIX vijeka i početkom XX vijeka, države su uzele aktivno učešće u radu međunarodnih konferencija, te su i njihove odluke postale obavezujuće za pojedine vlade. Time se javila potreba saradnje policijskih činovnika u okviru međunarodnih tijela ili pri diplomatskim predstavništvima.

Već je napomenuto da je razvoj međunarodnih ekonomskih odnosa uticao na promjenu diplomatije u XIX vijeku. Međutim, diplomate su i dalje bile tradicionalno nezainteresovane za ekonomiju, a diplomatska i konzularna služba razdvojene u okviru državne administracije. Stoga su ministarstva težila da sopstvenim angažmanom nadomjeste nedostatke postojećih službi. Počelo je sistematsko prikupljanje i publikovanje podataka o spoljnoj trgovini i stranim tržištima, ali je uvedena i nova funkcija pri diplomatskim predstavništvima – trgovinski atašei. Diplomate su spoznale značaj trgovine u međunarodnim odnosima tokom Prvog svjetskog rata, kada je bio uočljiv uticaj pomorske blokade na potencijal velikih sila da vode dugotrajni rat velikog intenziteta.

Opismenjavanje i obrazovanje širih slojeva stanovništva doprinijelo je većoj zainteresovanosti za političke prilike u zemlji i inostranstvu. Srednji slojevi društava bili su više za poštovanje principa, pitanja šta je ispravno a šta nije, nego za pragmatizam kojim se rukovodila aristokratska diplomatija. Stoga su evropske vlade uvidjele da moraju da promijene svoj odnos prema štampi koja je imala sve veći uticaj na unutrašnji i međunarodni politički život. Postojale su dvije tendencije: praćenje pisanja štampe kako bi se saznao stav domaćeg i stranog mnjenja po određenim međunarodnim pitanjima, i kontrola i uticanje na pisanje štampe. Ministarstva inostranih poslova su počela da formiraju sopstvene presbiroe kako bi odgovorili na oba zadatka. Budući da je ovo bio početak propagandnog rada u širim društvenim slojevima preko masovnih medija, postojalo je više nedostataka u njihovom radu. Osnovni problem je bio u samom pristupu. Naime, ministarstva su u pres-biroima upošljavala svoje činovnike, a ne iskusne novinare, i oni nijesu umjeli na pravi način da prilagode svoj rad manipulaciji štampe. Stoga se ovaj posao uglavnom svodio na potkupljivanje pojedinih redakcija ili novinara. Vremenom je uočeno da orkestrirano davanje intervjua zvaničnika i kontrola protoka zvaničnih informacija imaju veći uticaj na strano javno mnjenje od podmićivanja novina. Mnogi evropski državnici su smatrali da štampa i javnost imaju veliki značaj za vođenje spoljne politike i diplomatske akcije, stoga su ulagali velike napore da bi uticali na formiranje javnog mnjenja. Međutim, ostaje otvoreno pitanje koliko je međunarodna javnost zaista uticala na međudržavne odnose, s obzirom na to da su sve vlade ignorisale mišljenje javnosti u pitanjima od najvećeg nacionalnog značaja. Izbijanje Prvog svjetskog rata je dalo novi impuls radu vlada na formiranju stranih javnih mnjenja, posebno onih u neutralnim državama jer je smatrano da ona imaju veliki značaj za konačni ishod sukoba. Stoga su vlade proširile postojeća i formirala nova tijela za propagandu i kontrolu informacija. Tokom međuratnog perioda ponovo je pokrenuto pitanje da li atašei za štampu i činovnici koji rade u Presbirou Ministarstva inostranih djela treba da budu profesionalni novinari ili diplomatsko-konzularni činovnici.[…]


(NASTAVIĆE SE)

---