Preseljenjem prestonice iz Kragujevca u Beograd, izvršeno je i preseljenje Kneževe kancelarije. Ukazom iz 1850. godine, uvedena je i nova organizacija, podjelom Kancelarije na tri odjeljenja: administrativno, pravosudno i inostrano. Na čelu svakog odjeljenja bio je jedan načelnik, čija je osnovna dužnost bila da potpisuje akta iz svoje nadležnosti. Prvi načelnik Inostranog odjeljenja bio je profesor prava beogradskog Liceja Dimitrije Matić, a prvi sekretar Ljubomir Petronijević, sin Avrama Petronijevića. Osnivanje Ministarstva inostranih djela je proisteklo izdvajanjem Inostranog odjeljenja u procesu postepenog gašenja Kneževe kancelarije, u vrijeme druge vlade Miloša i Mihaila Obrenovića, 1858–1860. godine.

U vrijeme druge vladavine kneza Mihaila Obrenovića prekinut je razvoj pravne države i uspostavljen je prosvećeni apsolutizam. Zakonom o Državnom savjetu iz 1861. godine smanjen je njegov uticaj na državne poslove i stavljen je u podređenu ulogu u odnosu na kneza, dok su državni savjetnici ušli u red ostalih činovnika. Ministri su postali kneževi delegati koji vrše upravnu vlast u njegovo ime. Knez je zaključivao međunarodne ugovore, a Državni savjet samo izvještavao o istim. Centralna državna uprava je uspostavljena Zakonom o ustrojeniju centralne državne uprave Kneževine Srbije iz 1862. godine. Njime je zamijenjeno ustrojstvo Centralnog pravlenija iz 1839, utvrđena je nadležnost ministara, stvoren je ministarski savjet sa sedam ministarstava i ukinuta je Kneževa kancelarija. Knez je prema svom nahođenju mogao da postavlja i smjenjuje ministre, te oni više nijesu imali nikakve veze sa Državnim sovjetom. Nije morao da ih bira među državnim činovnicima koji su bili na visokim položajima u državnoj službi.[...]

Zakonom o centralnoj državnoj upravi iz 1862. oformljeno je Ministarstvo inostranih djela (MID), kao jedno od sedam ministarstava. Posebne dužnosti ministra inostranih djela su bile: da rukovodi odnosima Srbije sa stranim vlastima i stranim diplomatskim predstavnicima; da pregovara o konvencijama i nadgleda sprovođenje već postojećih konvencija; da štiti prava Kneževine i njenih podanika u inostranstvu. Zakonom o ustrojstvu državne uprave bio je određen i djelokrug rada načelnika ministarstava. Oni su bili zaduženi za otpravljanje tekućih poslova, kontrolu rada i discipline činovnika i mogli su da iznose svoje predloge i mišljenje ministru. U periodu druge vladavine Mihaila Obrenovića, spoljnom politikom su rukovodili knez i Ilija Garašanin, koji je dobio položaj ministra inostranih djela. MID je zajedno sa Ministarstvom unutrašnjih djela (MUD) premješten u zgradu koju je knez Miloš sazidao za prestolonaslednika i tu je ostao sve do balkanskih ratova.

Pored opšteg Zakona o činovnicima građanskog reda od 15. februara 1864, koji je bio na snazi do 1923. godine, poseban zakon o činovnicima Ministarstva inostranih djela donijet je 1868. godine. Novom sistematizacijom radnih mjesta, pored ministra i načelnika, u ministarstvu su radili sekretari I i II klase i pisari I, II i III klase, kao i pomoćno osoblje. Zajedno sa ministrom bilo je 15 službenika. Pored ministra i načelnika MID-a, svojim djelokrugom rada su se isticali sekretar za turski jezik i sekretar za stranu korespodenciju. U vrijeme kneza Mihaila, koji je vaspitavan na evropski način, shvaćen je i značaj postojanja ceremonijala kojim se pridavao svečani karakter određenim državnim aktivnostima. Posle ubistva kneza Mihaila, novim Ustavom iz 1869. godine, koncentracija vlasti je zadržana u kneževim rukama, ali je djelimično podijeljena odgovornost ministara. Oni više nijesu bili odgovorni samo knezu, već i Narodnoj skupštini kojoj je bila dodijeljena zakonodavna vlast.

Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE)

---