-Piše: Budo Simonović


Onih 1.082 jugoslovenska oficira, koji su po objavljivanju Rezolucije Informbiroa odlučili da napuste školovanje u Sovjetskom Savezu, u Jugoslaviju su se preko Rumunije vratili u julu 1948. godine, uglavnom u vrijeme dok je u Beogradu trajao Peti kongres Komunističke partije Jugoslavije (od 21 do 28. jula).
„Narodna Armija” (potom, dakako, i sva ostala civilna glasila) u broju od 24. jula 1948. na najudarnijem mjestu je objavila opširan telegram podrške Kongresu, Partiji i državnom rukovodstvu, koji su povratnici iz Rusije poslali sa puta. Oni izražavaju nadu i želju da Peti kongres jednodušno osudi sve klevete nanesene Komunističkoj partiji Jugoslavije i njenom rukovodstvu, dokaže njihovu neosnovanost, sačuva i još više učvrsti jedinstvo Partije i uzdigne njen autoritet u zemlji i inostranstvu. Ocjenjuju dalje „da Rezolucija Informbiroa predstavlja tešku uvredu, tešku istorijsku nepravdu, ali se i nadaju da će njeni autori uvidjeti da je Rezolucija „rezultat nasjedanja krivim informacijama i nepoznavanja stanja u KPJ.“ Na kraju se i zaklinju: „Mi ćemo i od sada, kao što smo to i do sada uvek činili i dokazivali u danima najtežih borbi protiv našeg zajedničkog neprijatelja, voleti i ceniti veliki Sovjetski Savez.”
Sve to im, ipak, nije bilo dovoljno da obezbijede bezrezervno povjerenje, pa su uslijedili dodatni razgovori sa njima. Prvo je sa svima danima razgovarao Svetozar Vukmanović Tempo (sa tih razgovora Titu je direktno svakodnevno referisano kako se ko od povratnika iz Rusije drži). Sa generalima je, potom, odvojeno razgovarao Aleksandar Ranković, a sa trojicom „najtvrđih“, među kojima je, kako tvrde Peko Dapčević i Vladimir Dedijer, bio i Arso Jovanović, početkom avgusta 1948. godine, na Brdu kod Kranja, lično je razgovarao Josip Broz Tito.
Ni Ivo Matović u svojoj opširnoj i iscrpnoj monografiji o Arsu Jovanoviću nije do kraja utvrdio šta se potom u tih po njega sudbonosnih desetak dana desilo. Nedoumicu posebno izaziva činjenica da je gro „vorošilovaca” u međuvremenu raspoređen na odgovorne dužnosti, a od onih najistaknutijih Arso Jovanović je postavljen za komandanta Više vojne akademije, Milutin Morača i Dušan Kveder za njegove pomoćnike, a Sredoje Urošević za načelnika katedre taktike, vodeće katedre na Akademiji. Peko Dapčević je postavljen za glavnog inspektora Jugoslovenske armije, Radovan Vukanović za komandanta 3. armije, Mate Jerković za zamjenika komandanta 2. vojne oblasti, Slavko Rodić i Đoko Jovanić za načelnike Prve i Druge uprave Generalštaba, Momo Đurić za zamjenika komandanta KNOJ-a...
Matović, ipak, ističe određene činjenice koje govore da se Arso Jovanović, direktno ili indirektno nije u svemu slagao sa delirijumom podrške Titu i Partiji, izražene na Petom kongresu, niti prihvatao nipodaštavanje nemjerljivog doprinosa Sovjetskog Saveza i Crvene armije u slamanji kičme fašizmu i oslobođenju Jugoslavije, nipodaštavanju sovjetske ratne doktrine, a naročito mu je smetalo kidanje dubokih i veoma bogatih duhovnih veza sa Rusijom:
– Visoko je uvažavao Staljina kao vojskovođu – kaže Ivo Matović za Arsa Jovanovića – ali ga nije volio „jer nije bio duševni Rus već lukavi, podmukli, surovi Azijat.“ U isto vrijeme – dodaje Matović – nikad i niko, bar javno, koliko god ga klevetao, nije rekao da je, od povratka iz Moskve do likvidacije sa životne scene, držao neke neformalne sastanke, kontaktirao sa bilo kojim predstavnikom ambasade Sovjetskog Saveza, ili drugih zemalja „bratske zajednice“ u Beogradu, ili u razgovorima pretpostavljao Staljina Titu ili Rusiju Jugoslaviji...

---