Bilo je prosto nevjerovatno da je mladić od svega 19 godina napravio mehanički uređaj pomoću koga su se mogle obavljati osnovne računske operacije, posebno sabiranje (i zatim inverzna operacija oduzimanje), kao i množenje (uzastopno sabiranje istih sabiraka). To je bio prvi uređaj mehaničkog karaktera koji je omogućavao da se teški i složeni kalkulatorski posao obavlja mnogo brže i efikasnije. Koliko je to Paskalovo dostignuće značajno pokazuje današnje doba kada su elektronski kalkulatori, posebno oni u obliku raznih digitrona i kompjutera, postali sastavni, neraskidivi dio naše svakodnevice.

Baveći se nekim pitanjima iz domena vjerovatnoće, Paskal je načinio mnogobrojna matematička otkrića i zajedno sa svojim savremenikom, znamenitim francuskim matematičarom Pjerom Fermom (1607–1665), zasnovao teoriju vjerovatnoće. Sve je počelo kada se jedan Paskalov prijatelj, inače strastveni kockar, obratio Blezu da mu pomogne oko rješenja jednog aktuelnog kockarskog problema (koji se odnosio na pitanje kako podijeliti uloženi novac ako partija u kartaškoj igri nije do kraja završena). U okviru problematike rješavanja određenih konkretnih problema pojavilo se i pitanje o određivanju koeficijenata prilikom razvijanja binoma sa prirodnim stepenima (izložiocima). Taj problem se, takođe, javljao i u okviru razmatranja nekih aspekata određivanja zapremine oblih geometrijskih tijela. To je, zapravo, bilo ulaženje u jednu novu oblast koja danas predstavlja područje integralnog računa. Paskal je riješio problem određivanja binomnih koeficijenata kada se formira jedan specijalni trougao koji danas nosi njegovo ime (a kojeg je kasnije Njutn proširio na slučaj kada je eksponent bilo koji cio broj).

Paskal je svoju genijalnost prema matematici pokazao i kada je jedne noći, tokom koje je imao nesnosnu zubobolju (u vrijeme kada je imao 33 godine), riješio jedan od najtežih problema tadašnje nauke. U to vrijeme se, inače, bio potpuno „otuđio” od matematike, fizike i drugih (pozitivnih) nauka, i strastveno posvetio filozofskim razmatranjima i religioznim temama. Da bi ublažio nesnosne bolove, a istovremeno riješio i jedan aktuelan matematički problem (koji je postavila jedna tadašnja akademija nauka), Paskal je pokazao vještinu i domišljatost vrhunskog matematičkog i pronicljivog uma. Trebalo je ispitati ponašanje specijalne krive linije poznate pod imenom cikloida. To je kriva koja se dobija kada se posmatra jedna tačka na periferiji kruga koji se kotrlja po ravnoj podlozi. Posmatrajući određenu fiksiranu tačku, prilikom obrtanja i pomjeranja kruga, ona opisuje krivu liniju poznatu pod imenom cikloida. Trebalo je ispitati sve osobine te krive linije (njenu tangentu i normalu, poluprečnik kružnice i dr.). Problem je zalazio u oblast koja se danas naziva infinitezimalni, odnosno diferencijalni račun i zahtijeva poznanje djelova tzv. više matematike, koju su tek poslije Paskala osnovali i razvijali Isak Njutn (1642–1727) i G.F. Lajbnic (1646–1716). Ipak, Paskal je problem riješio razvijajući specijalne, originalne metode upravo iz domena kasnije konstituisane više matematike! Bolovi glave su te noći prošli, a matematika je tada dobila jedno od najsjajnih rješenja, izašlo iz uma i pera genijalnog Paskala.

U oblasti fizike Paskal je vršio neposredna, eksperimentalna ispitivanja ponašanja gasova i tečnosti. Time je zapravo udario temelje aeromehanici i hidromehanici, oblastima koje su kasnije umnogome usavršene i proširene na razna druga područja, uključujući i mnogobrojne praktične primjene. Ono što je bitno u tim njegovim ispitivanjima, bilo je kako se gasovi ponašaju u slobodnom prostoru, odnosno da li Zemljina atmosfera ima težinu i koje druge osobine posjeduje. Ustanovio je da vazdušni pritisak opada (da se smanjuje) sa povećanjem nadmorske visine na kojoj se mjerenje obavlja. Kasnije je ovo Paskalovo otkriće omogućilo jednostavno i veoma efikasno mjerenje nadmorske visine bilo kog mjesta na osnovu određivanja vazdušnog pritiska koji se tu ispoljava.

PRIREDIO:

MILADIN VELjKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE)

---