-Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

Djelo Isaka Njutna „Matematički principi prirodne filozofije”, o kome smo govorili u prošlom nastavku, smatra se za jedno od najtemeljitijih, najpotpunijih i najvažnijih ostvarenja u istoriji nauke, koje je riješilo niz ključnih problema iz fizike i astronomije tadašnjeg doba. Ono se i danas doživljava kao najkonzistentnije i najuticajnije samostalno originalno naučno djelo u istoriji nauke..

Njutn je nekoliko godina, počevši od 1692, imao velikih psihičkih smetnji i tegoba, nastalih kao rezultat naučnikovih veoma dugotrajnih i iscrpnih duhovnih naprezanja. Težak naučni rad, kojim se decenijama bavio, morao je na njega ostaviti ozbiljni negativni psihički trag. Ovaj znameniti naučnik je i kao veoma aktivni alhemičar trpio stalni negativni uticaj raznih otrovnih isparenja. Dugotrajni boravak u laboratoriji u kojoj je zanosno i strastveno, danju i noću (kako je ostalo zabilježeno), vršio pomna hemijska ispitivanja, doprinio je da se unekoliko naruši njegovo inače, ranijih godina izrazito dobro i stabilno zdravstveno stanje. Smatrao je da se zlato može dobiti iz nekih drugih (neplemenitih) metala što ga je podsticalo na istrajavanje i vršenje mnogobrojnih alhemijskih ogleda i ispitivanja. Nervno rastrojstvo, koje se kod Njutna ispoljavalo devedestih godina 17. stoljeća, osjetno je, nesumnjivo, uticalo na slabljenje intenziteta njegovog naučnog rada, koji je bio karakterističan za prethodne godine. Ipak, slavni naučnik je uspio da prevaziđe te psihičke probleme i da nastavi svoju raznovrsnu aktivnost, ali znatno manje na naučnom nego na drugim područjima. Posebno se isticao kao uvaženi predsjednik Kraljevskog društva i veoma revnosni nadzornik, a kasnije i upravnik Kovnice novca u Londonu.

Na čisto matematičkom polju, Njutnov najznačajniji doprinos jeste, kao što smo to ranije naveli, otkriće novog naučnog metoda kojim se karakteriše diferencijalni i integralni račun. Baveći se problemima kinematike, u kojoj je trebalo strože i preciznije definisati trenutnu brzinu i ubrzanje, Njutn je zaključio da je neophodno podrobnije analizirati ponašanje neprekidnih fizičkih veličina u okolini tačke (kod linija) ili trenutka (kod brzine i ubrzanja). U mnogobrojnim primjerima se, zapravo, radilo o razmatranju ponašanja i osobinama beskonačno malih veličina, koje se neprekidno smanjuju i teže ka nuli (odnosno ka iščezavanju). Takvo ispitivanje ponašanja beskonačno malih veličina (limesa), kada se smanjuje interval neke neprekidne (kontinualne) veličine, dovelo ga je, sledstveno, do otkrića diferencijalnog računa. Problem nalaženja izvoda, što je, u stvari, predstavljao teorijski izraz Njutnovog tadašnjeg matematičkog istraživanja, analogan je slučaju geometrijskog proučavanja tangente (odnosno tangensa njenog ugla). Prelaženje sječice bilo koje krive linije u granični položaj tangente u datoj tački jeste, kako je to Njutn ustanovio, analogan slučaju izračunavanja vrijednosti brzine u jednom određenom, fiksiranom trenutku.

Njutn je svoj postupak nalaženja izvoda i određivanja polaznih funkcija (kada je poznat izvod), nazvao metodom fluksije i fluente (pri čemu fluenta znači tekuća veličina, a fluksija – brzina njenog kretanja). Time je udaren temelj razvoju matematičke analize, koja je kasnije dobila naziv viša matematika. Istovremeno, sa otkrićem diferencijalnog računa, Njutn je, takođe, nastojao da dublje prouči obratan problem u odnosu na tu matematičku operaciju – određivanje polazne neprekidne veličine (funkcije) kada je poznat njen izvod. Taj problem je povezao i sa proučavanjem pitanja sumiranja beskrajnih zbirova (kada se određuje površina neke figure ograničene krivolinijskim lukom), što ga je dovelo do otrića integralnog računa. Tako je on (zajedno sa Lajbnicom) udario temelje infinitezimalnom računu kao najnačajnijem matematičkom aparatu, koji se koristi za proučavanje neprekidnih veličina, odnosno za adekvatno prikazivanje procesa u prirodi.


Nastaviće se

---