Na prelazu iz 18. u 19. vijek, obilježenom značajnim evropskim dešavanjima (Francuskom revolucijom, propašću Mletačke republike i francusko-austrijskim ratovima), Dalmacija je u kratkom vremenskom periodu imala tri različite državne uprave: mletačku, francusku i austrijsku. Za vrijeme francuske dominacije stvorena je pravoslavna episkopija u Dalmaciji (1808). Naime, Francuzi su ukinuli sve stare feudalne i vjerske privilegije, izjednačili građane pred zakonom i proglasili zakon o vjerskoj slobodi. Na taj način stvoreni su bolji uslovi za djelovanje Srpske pravoslavne crkve u ovim krajevima. Odluku o ustanovljenju episkopije i postavljanju episkopa potvrdio je sam car Napoleon (1809). Dalmatinska eparhija se prostirala od Peroja u Istri, do Bara na jugu, a sjedište joj je bilo u Šibeniku.

Nakon Bečkog kongresa (1814), koji je uslijedio poslije Napoleonovih poraza u Rusiji (1812) i kod Lajpciga (1813), Dalmacija, Istra i Boka kotorska su ponovo bile u posjedu Austrije. Cilj austrijskih državnih vlasti bio je da odvoji pravoslavne Srbe u ovim oblastima od uticaja pravoslavnih zemalja: Rusije, Srbije i Crne Gore. Najbolji metod za njeno ostvarenje bilo je unijaćenje, koje je trebalo da se sprovodi planski. Rajačić dolazi na mjesto dalmatinskog episkopa upravo u vrijeme najjačeg pritiska za sprovođenje unije među srpskim življem.

Rajačićev prethodnik, episkop Venedikt Kraljević, postavljen od strane Francuza 1810. godine, nije bio omiljen u narodu. Dolaskom Austrije, položaj episkopa Kraljevića, koji je postavljen zahvaljujući francuskim vlastima, pogoršao se. On je odlučio da se svim mogućim mjerama dodvori austrijskoj vlasti. Jedna od tih mjera bila je unija. Zbog Kraljevićevog angažovanja na sprovođenju unije pravoslavnih sa rimokatoličkom crkvom, na njega je 1821. godine pokušan atentat, poslije kojeg se sklonio u Italiju i nikada se više nije vratio u Dalmaciju. Prije svog odlaska u Veneciju, a na poziv dalmatinskog namjesnika Franje Tomašića, Kraljević je maja 1822. sastavio spisak najsposobnijih sveštenika svoje eparhije. Od ukupnog broja sveštenih lica (122 svjetovna sveštenika, dva đakona i 58 kaluđera) na spisku je bilo njih 15, za koje kaže da su „između zlih ovi najbolji”. Samo na sedmoricu sa svog spiska Kraljević nije imao nikakvih pritužbi ali, po njegovom mišljenju, nijedan od njih nije bio sposoban za episkopski čin. Nakon ovakvog episkopovog zaključka namjesnik Tomašić je podnio predlog ministru unutrašnjih djela grofu Saurauu, da za episkopa dalmatinskog bude imenovan Josif Rajačić, arhimandrit Manastira Gomirja.

Ministarstvo unutrašnjih djela je odlučilo da odloži postavljanje novog episkopa, u nadi da će se Venedikt Kraljević vratiti u Dalmaciju i pomiriti sa narodom, a namjesnik je dobio zaduženje da predloži lice koje će do tada voditi eparhijske poslove. Baron Tomašić je upravu eparhije povjerio zadarskom parohu Aleksijeviću, kako piše ministru Saurauu, iz više razloga: zato što nema drugog sposobnog lica, zato što je manje opasan protivnik Venedikta Kraljevića i što namjesništvo na taj način ima bolji nadzor nad eparhijskim poslovima.

Tek nakon podnošenja ostavke Venedikta Kraljevića i njegovog penzionisanja, odlukom cara Franca I od 29. decembra 1828. godine, imenovan je arhimandrit Josif Rajačić za episkopa dalmatinskog, što je pravoslavnim Dalmatincima obznanjeno 3. (15) aprila 1829. godine.

Episkopa Rajačića rukopoložio je mitropolit Stefan Stratimirović, 24. juna (6. jula) 1829. godine u karlovačkoj Sabornoj crkvi. U gramati mitropolita Stratimirovića, izdatoj tom prilikom, kaže se da je Rajačić postavljen za episkopa dalmatinskog, istarskog, dubrovačkog i albanskog, odnosno da su u njegovoj nadležnosti gradovi: Zadar, Šibenik, Drniš, Skradin, Dubrovnik, Kaštel-Novi, Kotor, Budva, Poli i ostala mjesta u eparhiji.

Novi episkop je stigao u Šibenik 1. (13) septembra 1829. godine, gdje ga je dočekao narod, sveštenstvo, činovništvo i gradonačelnici.[...] Josif Rajačić je ustoličen 6. (18) oktobra 1829. godine u Šibeniku.

Priredio:

MILADIN VELjKOVIĆ

(Nastaviće se)

---