-Piše: dr GORAN Ž. KOMAR

Kada se govori o sakralnom nasleđu Herceg Novog odmah se pomisli na Svetouspenski manastir Savina. Međutim, na seoskom području grada leže ostaci posjeda Manastira Kosijerevo na Trebišnjici; Manastira Potplanina koji je smješten na razmeđu hercegnovskih sela Mojdež i Ratiševina. Takođe, Ćelije hercegovačkog Manastira Dobrićevo smještenog u maslinatu (odlomak Podzirine) ovog drevnog manastira, a u blizini naselja Igalo. Konačno, filijalni savinski manastirčić Roždestva Presvete Bogorodice na stjenovitom ostrvcetu kod uvale Mirište–Arza na poluostrvu Luštica. Ovom prilikom kazivaćemo nešto detaljnije o Manastiru Potplanina. Njegove ostatke je 2005. godine obišao mitropolit Crne Gore g. dr Amfilohije (Radović), kada se upoznao sa ostacima i prošlošću ove srpske pravoslavne svetinje. Manastir je razrušen prilikom teških bitaka sa francuskim okupacionim snagama koje su na ovoj teritoriji vođene 1806. godine.
I za turske uprave, ovdje kraj Herceg Novog ležao je manastir koji je, po predanju, bio vezan za hercegovačko Kosjerevo. Govori o tome i jedna isprava iz mletačkog vremena. Naime, generalni proveditor Dalmacije i Boke Danijel Dolfin koji je potpisao nekoliko jako važnih akata za istoriju naše Crkve u primorskim srpskim zemljama, 12. oktobra 1695. godine dao je Nikodimu Milisaviću, igumanu Manastira Kosjereva, i njegovim kaluđerima, kojih bijaše dvanaest, zemlju u Novome koju su uživali još za turske vlasti, stavljajući uslov da za vinograde plaćaju nešto više od tri lire, a za oranice preko dvije lire po jednome kanapu. Zanimljivo je da providur dodjeljuje zemlju u Novome pet godina nakon pomena svetoga bratstva u Mojdežu, mletačkom zemljišnom knjigom iz 1690. godine. Isti venecijanski dostojanstvenik tada se obraća i hercegovačkim kaluđerima smještenim u Savini.
Osim toga, u Ratiševini je živo predanje o drevnome manastiru u kojem su stajale kaluđerice na opsegu Donjega sela, ispod brda Gradac, pokraj Trepetljike, te da su u nekome ratnom razaranju kaluđerice prešle na predio Potplanine. Budući da u dohvatljivim ispravama nigdje nema sestrinstva u Mojdežu i Ratiševini, to će biti da je ovdje manastir stajao puno prije mletačkog i savezničkog zauzimanja Novoga 1687. godine. Tako je i mManastir Dobrićevo posjedovao „Maslinat” kod Novoga koji je kupio Leontije Ćeklić uz zavještanje da se svake godine manastiru dava mjera ulja, korpa limuna i naranača i deset svijeća.
Doba u kome se pominje Potplanina je obilježeno velikim ratom hrišćanskog saveza sa Turskom (Morejski) i prelaskom značajnog broja familija iz istočne Hercegovine, ali i Pive, Drobnjaka i Banjana u Herceg Novi. Politički razlozi za mletačko obezbjeđivanje instrumenata za rast srpske zajednice u novskome opsegu, leže u uvijek isticanoj potrebi Venecije da sačuva najkrupnije postignuće Bečkoga rata na istočnoj obali Jadrana: Herceg Novi, ali i u još jednoj relaciji koja tiče uloge visokih crkvenih protagonista u ratnom metežu i u krilu Mletačke republike i njenih ratnih zalaganja i interesa, kao i mletačkom sagledavanju uticajnog opsega mitropolita Savatija (Ljubibratića), velikog vizionara koji je dovođenjem određenog broja srpskih familija iz Hercegovine ovdje ojačao stari crkveno-narodni domen na obali Jadrana.
U Ratiševini je u osvit mletačke uprave bilo smješteno sjedište srpske episkopije, za koju vjerujem da je ležala u Manastiru Roždestva Presvete Bogorodice (Potplanini) te da je u njoj sjedio episkop Isaija (Laketić). Prema vremenu u kome se pominje, moguće i episkop Teodosija. Razgovjetnije nego drugi izvori, govori o drugome srpskom episkopu u okolici grada Novoga putopis Petra Andrijeviča Tolstoja koji je pod 19. junom 1698. godine zabilježio: „Blizu grada bio sam u pravoslavnoj crkvi, gdje sam vidio mošti svetaca... Kod te crkve živi pravoslavni mitropolit i pod njegovom vlašću ima ne mali broj eparhija u srpskom narodu. Svi Srbi govore slovenskim jezikom i svete službe u crkvi služe na slovenskom jeziku.
U mnogim mjestima kod Srba ima mnogo svetih ikona i knjiga moskovskog pisma i štampe. Nedaleko od grada Herceg Novog živi drugi pravoslavni mitropolit i ovaj u srpskom narodu ima u svojoj eparhiji veliki broj crkava. Oba ova mitropolita postavlja blagočestivi patrijarh srpski koji je pravoslavne vjere i živi u gradu Budimu...”

(Nastaviće se)

---