-Piše: dr RADOSLAV T. STANIŠIĆ

Tokom najvećeg dijela poslijeratnog razdoblja djelo i slava švedskog reditelja Ingmara Bergmana (1918–2007) zasjenili su sve druge skandinavske filmske umjetnike. Sin luteranskog pastora na kraljevskom švedskom dvoru, Bergman se školovao za rad u pozorištu i operi. Između 1940. i 1944. godine on je radio na scenarijima za Svensk Filmindustri – švedsku nacionalnu filmsku instituciju koja je prolazila kroz ratni preporod. Njegov rad na scenariju prvi put je istaknut na špici u filmu „Alfa Šeberga Mahnitost” (Hets, 1944). U toku 1945. i 1955. godine Bergman je napisao scenarije i režirao trinaest mračnih filmova koji su se bavili usamljenošću, otuđenjem i prosto teškoćom podnošenja života. Tokom tog šegrtovanja Bergman je upoznao svog dugogodišnjeg saradnika, direktora fotografije Gunara Fišera (1910–2011) i obrazovao svoju prvu ekipu istaknutih glumaca: Maks fon Sidov, Gunar Bjernstrand, Ingrid Tulin, Gunel Lindblom, Harijet Anderson, Bibi Anderson i Eva Dalbek, Liv Ulman i Erland Josefson će se priključiti kasnije. Istovremeno, razvio je sopstvenu metodu rada na filmu – najprije je pisao u obliku romana, a zatim je taj tekst destilovao u scenario i, konačno, u audio-vizuelno djelo. Film „Osmijesi ljetnje noći” (Sommarnattens, 1955) skrenuće svjetsku pažnju na Bergmana, iako će mali broj kritičara prepoznati ispod površine ove sofisticirane farse švedsku verziju Renoarovog filma „Pravilo igre” (1939). U svom filmu „Sedmi pečat” (Det sjunde inseglet, 1957), poetskoj alegoriji o srednjovjekovnom vitezu uhvaćenom u izgubljenoj partiji šaha sa smrću, Bergman sjajno dočarava srednji vijek i postavlja prvo od niza metafizičkih pitanja o odnosu čovjeka i boga, teme koja će ga zaokupljati tokom čitave decenije.

Bergman je osjećao potrebu da bude u krugu svih onih znanih i neznanih, čuvenih i zaboravljenih pjesnika koji su drugovali sa ovim ljudima i prirodom. To je dio i svakog od njih pa i ljudi koji i danas žive i pokušavaju da kroz magline prošlosti sagledaju svoj odnos prema današnjem svijetu. U tim odmjeravanjima Bergman je otkrivao svoju unutrašnju osjećajnost i potrebu za harmonijom koja bi podrazumijevala sklad svega onog što čovjek osjeća, što ga uznemiruje, čini prolaznim na ovom svijetu, sjedinjuje sa mrtvima i, još više, sa zemljom na koju se oslanja i zbog koje traži razloga da se život uredi prema toj unutrašnjoj slici naših težnji i vjerovanja. To se već osjetilo u filmu „Vašarska noć”, a naročito u „Sedmom pečatu” i „Djevičanskom izvoru”. Da li su to istorijske ili savremene legende, poetske ili filozofske – u svakoj od njih ovaj izuzetni umjetnik nastoji da svede račune sa sobom i životom, ne želeći da budućnost dočekuje pasivno. Pritom nije zahvaćen pretjeranim pesimizmom niti u tome traži izlaz iz duhovnih kriza savremenog svijeta. Svoj novi stav ne definiše time što pokušava da staro oživi na osoben ili moderan način. Ne pravi proizvoljne konstrukcije već traži nove dimenzije za ljudsko saznanje i vjerovanje. Otud je traganje za smislom naglašeno kroz unutrašnju vezu sa prirodom, legendom, i životom. Unutar toga stvara se sasvim drugačiji život, a to je materija kojom ispunjava i film „Sedmi pečat”. Zbog toga i kroz odnos prema smrti i svemu što unižava čovjeka Bergman i želi da afirmiše tu potrebu za životom i postojanjem. U završnoj sceni ovog impresivnog filma na šturoj zemlji u prvom planu vidimo kola putujućeg glumca i zabavljača Jofa, njegovu mladu ženu Miju i zdravo dijete, a u drugom planu, na brdu iznad njih kolo smrti u kome su svi akteri ove uzbudljive i teške, ali i poetske drame. Kompozicija liči na one uzbudljive i teške, ali i poetske drame koje se mogu vidjeti po starim srednjovjekovnim grobljanskim crkvama, a predvodi je smrt sa kosom u ruci. Njoj se žuri i htjela bi da što prije odvuče u ad ovaj svijet koji joj se opire. Da li je to bilo priviđenje, kako mlada žena misli – ili stvarnost kojoj se oni odupiru? Život i smrt su kod Bergmana realnost koja ispunjava čovjeka. To je stanje svijesti koje daje realne okvire svakom osjećanju, mišljenju pa i snovima. Za razumijevanje filma možda je od bitnog značaja uvodna scena – majstorski komponovana. Tmurni oblaci po nebu i prosvjetljenje koje dolazi čas na lijevoj čas na desnoj strani kadra, a onda galeb koji se ukazuje na sredini neba, kao sveti duh nad zemljom koja liči na mrtav kraj poslije potopa.


(Nastaviće se)

---