-Piše: DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

Težnja za sazanjem je mnogo šira i dublja i zato i nastoji da suštine oslobodi uskih ljudskih egzistencijalnih okvira. To obično čini na kraju filma i zato ovakva analiza uz svu svoju određenost ima i simboličku vrijednost. U njoj prepoznajemo nešto od univerzalnosti ali i vječnosti beskrajnog vjerovanja u čovjeka i snagu koju nalazimo tamo gdje se više ne čini da ju je moguće naći. Ovakav pristup filmu Bergmana lišava bojazni od ponavljanja, konvencionalnosti zavisnosti od trenutnih tehničkih mogućnosti. Zato se i dogodilo da film „Divlje jagode” može da svojom univerzalnošću izdrži tradicionalne kriterijume ali i da bude zanimljiv za estetička procjenjivanja novih dometa savremenog filmskog izraza. „Divlje jagode”, ma koliko da je osoben, ne protivurječi „Sedmom pečatu”. Oba ova djela nastala su u istom periodu i u stvaralačkoj atmosferi i predstavljaju svaki za sebe visoke artističke domete Ingmara Bergmana, s tim što su istovremeno „Divlje jagode” i najljepše i najpotpunije svjedočanstvo koje je ostavio Viktor Šerstrem o sebi i svojim ličnim osjećanjima. Ako, dakle, u Bergmanovom univerzumu ima mjesta samo za muškarca i ženu, kao i za ono što je njima blisko, u duhovnom ili fizičkom značenju, ako ne raspravljaju o Bogu u teološkom i društvu u marksističkom smislu, kakve su onda koordinate koje njihovu međusobnu vezu određuju. Prosto naprosto, ta je veza sasvim individualna, i u njenom određivanju Bergman ide putem od Rusoa do D. H. Lorensa, prolazeći usput Meredita i Prusta, a u filozofiji Kjerkegora i moderni egzistencijalizam. Zato Bjorgovo iskupljujuće spoznavanje samog sebe ima uticaja i na Ijude oko njega, a čudo „Divljih jagoda” jeste to što Bergman nimalo ne natapa taj zaključak sentimentalnošću. Počašćene sjajnom i nenapadnom glumom Viktora Šerstrema, koji je bio veliki švedski reditelj prije Bergmana, „Divlje jagode” posjeduju emotivnu iskrenost, u skladu sa odisejom njihovog protagoniste. Na kraju filma naš junak se oprašta sa sinom i snahom. I, dok je potpuno smiren i strpljiv ležao u krevetu, sam sa svojim mislima, poslednji put se sjetio svoje stare kuće, bašte, šumarka i svoje Sare. Budan je sanjao završavajući još jedan dan, možda njegov poslednji. Ostarejli profesor Isak Bjorg ostao je sam i spokojan sa svojim dugim sjećanjima. Otplovio je mislima ka svome jezeru i u svoju nepovratnu mladost, vidjevši još jednom Saru koja mu je kazala: Isak, nema više divljih jagoda! Film „Divlje jagode” bio je u nominaciji za Oskara: Ingmar Bergman za scenario. Takođe, ovaj značajni film svjetske kinematografije učestvovao je i na Berlinskom međunarodnom filmskom festivalu, na kojem je doajen Nordijskog filma Viktor Šerstrem dobio zasluženu FIPRESCI nagradu. Dok je na filmskom festivalu u Veneciji, Ingmar Bergman osvojio Zlatnog lava a zatim i nagradu italijanske filmske kritike. Bergman je krunisao svoj značajni opus iz pedesetih godina prošlog vijeka filmom „Djevičanski izvor”(Jungfrukallen, 1959), snažnim djelom zasnovanim na jednoj baladi iz XIII vijeka. Mladu djevojku na njenom putu ka crkvi siluju i ubijaju tri pastira, koji će zatim potražiti utočište u tvrđavi njenog oca. On otkriva njihov zločin i kolje ih kao svinje u sceni koja ima skoro apokaliptičku žestinu. Kada nešto kasnije u šumi pronađe djevojčino tijelo, otac se zavjetuje da će tu podići crkvu. U ironičnom zaključku filma na tom mjestu u šumi čudesno izbija Djevičanski izvor koji označava božji znak. Film „Kao u ogledalu” (Sasom i en spegel, 1961), prvo je djelo u seriji koja bi se mogla nazvati Bergmanovom „religijskom” trilogijom. To je strog i neprivlačan film o šizofrenoj ženi koja živi na udaljenom ostrvu u Baltičkom moru sa svojim mužem ljekarom, ocem i bratom tinejdžerom. U sledećem filmu, koji nema zapleta, „Pričesnici /Zimska svetlost” (Nattsvardsgasterna, 1961), strogost Bergmanovog neumornog duhovnog preispitivanja postaje skoro nepodnošljiva: seoski pastor redovno pričešćuje svoje parohijane, ali ne može ništa da učini da ublaži njihovu pravu duhovnu patnju jer ne posjeduje ono što mu je crkva zvanično dala – sposobnost da nađe smisao u besmislenom svijetu time što će biti posrednik između čovjeka i Boga. Dobar dio filma „Pričesnici” počiva na krupnim planovima likova, što će kasnije Bergman sve više koristiti da bi dočarao psihičke muke. (Nastaviće se)

---