-Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

Završavanjem autoputa od Ljubljane do Đevđelije, stvorena je glavna saobraćajna magistrala od Srednje Evrope do Bliskog istoka, od austrijske do grčke granice. Na ovim dionicama autoputa pojavila se i mehanizacija građevinskih preduzeća u mnogo većoj mjeri nego u ranijim akcijama. Za dionicu od Ljubljane do Zagreba procijenjeno je da je omladinskim brigadama pomagalo i oko 2.000 stručnih radnika iz građevinskih preduzeća. Mašina je bilo kao nikada ranije. U izgradnji ove dionice autoputa učestvovala su preduzeća iz Slovenije, Hrvatske, Srbije i BiH (ukupno 14 preduzeća). Istovremeno su održavane i lokalne radne akcije, pa je na njima poslije 1958. godine u nekoliko narednih godina učestvovalo oko šest milona ljudi.

Kakva je bila struktura omladinaca na gradilištima? Na svim saveznim gradilištima 1947. godine bilo je oko 280.000 omladine. Od tog broja, iz Srbije je došlo 36%, Hrvatske 23%, BiH 19%, Slovenije 7%, Makedonije 6%, Crne Gore 3,8%. Kako u prvim godinama poslije rata, tako i kasnije Srbi su činili oko 45% brigadista. Na pruzi Šamac – Sarajevo, skoro 80% graditelja bili su muškarci. Podaci sa autoputa u periodu od 1958. do 1960. ukazuju na to da je učešće ženske omladine smanjeno na oko 13%. Što se tiče socijalnog sastava, na pruzi Šamac – Sarajevo najviše je bilo seljaka – 53,1%, potom radnika 26%, đaka 16,4%, intelektualaca 4,1%. Uvijek treba imati u vidu činjenicu da je seoska omladina ostajala na gradilištima dva mjeseca, a studenti i đaci mjesec dana. Starosna struktura pokazuje da je najviše bilo onih rođenih između 1922. i 1931. godine, dakle između 16 i 25 godina života. Njih je bilo skoro polovina svih graditelja (46%). Vrijedi uočiti i da je rođenih poslije 1932. bilo 4,1%, što znači da je prugu gradilo oko 10.000 djece koja su imala jedva 15 godina ili nijesu imali ni toliko. I podaci sa gradilišta Beograda 1949. godine takođe ukazuju na veliku mladost omladinaca. Prema njima, čak više od polovine brigadista (59%) bila su djeca od 14 do 18 godina života. Polovina akcijaša na autoputu poslije 1958. godine bila je u starosnoj dobi između 17 i 20 godina života i to je ostala konstanta radnih akcija. Međutim, važno je uočiti da je petina omladinaca bila do 17 godina starosti, a rukovodstvo Narodne omladine je priznavalo da je veliki broj njih imao svega 14 ili 15 godina, što je očigledno, takođe, ostala jedna od konstanti radnih akcija. Na radnoj akciji izgradnje centra na Sutjesci 1960. godine, zabilježeno je čak i prisustvo jedne učenice iz Beograda koja je imala samo 12 godina. U sastavu brigada bilo je i omladinaca komunista. Tokom 1949. godine na autoputu i Novom Beogradu među omladincima bilo je oko 8% komunista i oko 4% kandidata. Za prvu polovinu 1960. godine važio je podatak da je na autoputu među graditeljima bilo oko 12% članova Partije. Komunisti su na autoputu bili organizovani u Gradilišni komitet, koji je bio vezan za CK preko Organizacione komisije, a u okviru Gradilišnog komiteta postojao je Sekcijski komitet. U naseljima su postojale osnovne organizacije SK u kojima su bili komunisti iz svih brigada. Ove osnovne organizacije nijesu imale pravo prijema, isključenja i kažnjavanja, već samo predlaganja. Jedno od najosjetljivijih pitanja bilo je učešće omladine nacionalnih manjina na radnim akcijama. Ima vijesti i o tome da su u lokalnim sredinama ponekad izbjegavali da agituju među omladinom nacionalnih manjina za odlazak na gradilišta. Ipak, na prugu Banja Luka – Doboj stiglo je oko 5.000 mladića i djevojaka pripadnika nacinalnih manjina, dok komandant Glavnog štaba omladinskih brigada Batrić Jovanović, govori o 1.016 Šiptara na pruzi Brčko – Banovići i 2.536 „ostalih”. Jovanović daje sledeće podatke o učešću omladine nacionalnih manjina na pruzi Šamac – Sarajevo: Šiptara 3.879, Vlaha 1.289, Čeha 275, Slovaka 338, Bugara 1.056, Mađara 2.510, Italijana 660 i „ostalih” 2.391. Vlasti su procjenjivale da težih incidenata na nacionalnoj osnovi nije bilo, mada pojedinačnih ispada jeste. U takve ispade spada tuča vranjanske brigade sa brigadom češke manjine. Najviše „nerazumijevanja” bilo je u odnosu prema grupicama Šiptara u brigadama iz Srbije. U principu, najviše problema na svim akcijama u pogledu položaja brigada u kojima su bile nacionalne manjine predstavljao je jezik, s obzirom na činjenicu da jedan dio omladine nacionalnih manjina nije znao jezik države u kojoj je živio.


(Nastaviće se)

---