-Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

To što dio omladine nacionalnih manjina nije znao jezik države u kojoj je živio, otežavalo je kako praćenje predavanja, čitanje štampe, tako i dobijanje dnevnih zapovijesti. U 1959. godini autoput su gradila 3.654 pripadnika nacionalnih manjina iz svih republika Jugoslavije (Srbija 2.701, Makedonija 404, Hrvatska 240, BiH 191, Slovenija 22, Crna Gora 13, a u specijalnim brigadama bilo ih je 83). Posebnih brigada nacionalnih manjina nije bilo, osim što je u nekima iz Vojvodine i sa Kosova i Metohije učešće nacionalnih manjina dostizalo 80%. Glavni štab je rad pripadnika nacionalnih manjina ocijenio kao dobar tvrdeći da su pripadnici manjina pokazali „puno samopregora i upornosti”. Mnogo slabiji učinak bio je u kulturno-prosvjetnom radu. Ukupno 246 ovih omladinaca predloženo je za prijem u Savez komunista (Šiptara 110, Mađara 84, Turaka 2, Slovaka 11, Rusina 10, Čeha 5, Italijana 1, Bugara 23). To je bio broj koji Partiju nije zadovoljavao. Od problema koji su se pojavljivali u životu brigadira iz reda nacionalnih manjina nametnuli su se problem ishrane za Šiptare i uvijek prisutan problem jezika. Mađari i Šiptari su tražili da im se omogući slušanje kurseva na maternjem jeziku, ali za tako nešto nije bilo stručnih nastavnika.

Jugoslovenska vlast i propaganda isticali su i politički i vaspitni značaj radnih akcija omladine. Otuda se tvrdilo da su omladinci odlazili na gradilišta vođeni „žarkim patriotizmom” i to „svjesno, dobrovoljno i sa oduševljenjem”. Da je omladina radila dobrovoljno i sa oduševljenjem, trebalo je da pokažu i stalno potencirana takmičenja. Takmičarski duh bio je jedna od suštinskih odrednica radnih akcija. Termin „udarnik” neraskidivo je vezan za gradilišta širom zemlje. Stalno isticanje normi i težnja da one budu prebačene, morali su javiti želju za što boljim uspjesima koji su donosili i određene nagrade, prije svega moralne prirode. Isticanje kubika iskopane zemlje, nabijenog betona, sagrađenih zidova, utrošenog cementa, izmiješanog maltera, kilometara i metara urađenog puta, komada posiječenih stabala i izvađenih panjeva itd. vodilo je ka čistom apsurdu, ali predstavlja ilustraciju jednog vremena. Radne akcije su se i inače održavale u vremenu u kome je vladala atmosfera javnog popularisanja udarništva. „Štampa je popularisala stahanovski pokret u SSSR-u koji će u Jugoslaviji dovesti do pojave heroja rada poput Alije Sirotanovića i njegovih sledbenika”. Pitanje proglašavanja jedne brigade za udarnu ili pojedinca za udarnika značilo je pitanje prestiža, a od udarništva je napravljen kult. „Biti udarnik značilo je biti heroj. Udarnički tempo bio je osnovni zakon rada”. Nosilac ovog zvanja imao je pravo da tri mjeseca po povratku sa akcije dobija sledovanja hrane po udarničkoj karti, što je značilo bolju ishranu u odnosu na većinu stanovništva. Osim prebacivanja norme, za dobijanje ovog zvanja bilo je neophodno posjedovati „pravilan odnos prema narodnoj imovini” i kolektivu, bez pogovora izvršavati zadatke, njegovati drugarstvo. Osim udarništva, korišćen je i čitav sistem drugih priznanja poput pohvala, ordena, znački (na primjer značka graditelja Novog Beograda). Na pruzi Šamac – Sarajevo za udarnike je proglašeno 33.700 omladinaca, što znači skoro svaki sedmi. Pohvaljenih je bilo za oko dvije hiljade više. To znači da je svaki treći graditelj ove pruge bio ili udarnik ili pohvaljen. Na autoputu i u Beogradu brigade su dobijale ordene (bratstva i jedinstva, rada, zasluga za narod). Iste ordene dobijali su i omladinci i njihovi rukovodioci. Nije bio rijedak slučaj proglašavanja iste brigade za udarnu više puta, pa je bilo brigada koje su taj epitet ponijele i više od deset puta. Na autoputu i u Beogradu bilo je 1949. godine oko 110.000 omladinaca koji su ili ponijeli zvanje udarnika ili bili pohvaljeni. Podaci za cijelu akciju izgradnje Novog Beograda kažu da je broj udarnika iznosio 21.882 (svaki sedmi), a pohvaljenih 45.776. Zbirni podaci za radne akcije 1946–1952. govore o 123.892 udarnika. Nije jasno da li se ovaj broj odnosi samo na velike savezne radne akcije iz tog doba. Ako je tako, i ako se ima u vidu da je na tim akcijama bilo nešto više od milion omladinaca, to znači da je svaki osmi postao udarnik, što se otprilike poklapa sa već iznijetim podacima za pojedine akcije.


(Nastaviće se)

---