-Piše: PROF. DR DRAGAN KOPRIVICA

Kazano u retoričkom duhu, sve je i započelo od dinamita. Prvo od onog duhovnog, u eksplozivnom umu izumitelja, Alfreda Bernharda Nobela (1833–1896). Tokom izuzetnog stvaralačkog vijeka imao je nevjerovatnih, ovjerenih 355 patenata. Sin vlasnika fabrike mina, rođen u Stokholmu (umro u San Remu u Italiji), još kao dječak se odselio sa ocem u Rusiju, u Sankt Peterburg, a zatim mijenjao zemlje i gradove, govorio pet jezika i osjećao se kosmopolitom. Nastavljao je da se bavi opasnim očevim stopama, zanesen smrtonosnim, ali za njega i opojnim smješama nitroglicerina i baruta.

Eksploziv, koji je patentirao 1867. godine, i to sa kontrolisanim stepenom reakcije, na ispitivanju čega je ranije poginuo njegov rođeni brat, Alfred Nobel je nazvao dinamitom. Znajući da ga je otkrio za dobro čovječanstva, posebno za razvoj industrije, kao ljudski dobrotvor je u isti mah bio i zabrinut, svjestan činjenice da će se njegov proizvod vječito koristiti i u negativne svrhe, za razaranja i oduzimanja nebrojenih ljudskih života.

Poimajući značaj dostignuća što pokreću svjetske tokove, čuveni švedski pronalazač, kasnije industrijski magnat i humanista, većinu svog ogromnog bogatstva (31,5 milion švedskih kruna, stečenih upravo od prizvodnje dinamita, i zarade s naftnih izvorišta i od industrijskog profita) usmjerava u završnoj verziji svog testamenta na osnivanje Fondacije za podsticaj najviših dometa, za nagrađivanja onih ličnosti: „koje su u toku prethodne godine najviše zadužile čovječanstvo“.

Ne, zbog nečega, na dan rođenja, nego na dan smrti Alfreda Nobela, desetog decembra, nagrada s njegovim imenom uručuje se od 1901. godine u Stokholmu, u Švedskoj, i Oslu, u Norveškoj, od kamata osnovne sume njegove zaostavštine, pojedincima ili organizacijama, koji su posebno zadužili progresivno čovječanstvo: u fizici, hemiji, medicini ili fiziologiji; a dodjeljuje se i Nobelova nagrada za mir; a za književnost se namjenjuje najupečatljivijem književnom djelu s idealističkom tendencijom, uzvišene inspiracije, s naglašenom plemenitošću ideje, onom piscu, prema Nobelovom testamentu: „čija su dostignuća na području književnosti bila najizvrsnija u idealnom smislu“.

U javnosti je odavno prepoznata činjenica da oblasti, na koje se odnosi Nobelov testament, direktno koincidiraju s njegovim ličnim afinitetima. Bio je svestrana ličnost, mnogo je čitao, a i sam se bavio pisanjem, mada je veći dio pjesama, napisanih pod pečatom mladosti, kasnije uništio.

Od 1969. dodjeljuje se i Nobelova nagrada na polju ekonomskih nauka, koju je, u znak poštovanja prema imenu velikog sunarodnika, ustanovila Švedska banka godinu dana ranije, u povodu trista godina od svog osnivanja.

Treba navesti da je novčani iznos za nagrade isti, s tim što suma zavisi od stanja u Nobelovim fondovima. Na primjer, krajem prošlog vijeka vrijednost svake ove nagrade iznosila je oko sedam i po miliona švedskih kruna.

Inače, jedna nagrada, prema propozicijama, može se podijeliti na najviše tri laureata, s tim što se ne mora dodijeliti svake godine. No, svaka od njih mora biti dodijeljena bar jednom u pet godina.

Zabilježeno je i da je nacistički režim od 1937. do 1945. zabranjivao Njemcima da prime Nobelovu nagradu. A istim se može „pohvaliti“ i sovjetska Rusija u slučaju Pasternaka i Solženjicina. Ali i ona carska. Iako je u procesu odabira najboljih djela žiri redovno imao za obavezu poštovanje izvorne volje Alfreda Nobela, tj. uvažavanje duhovnih vrijednosti najboljih djela, i to nakon što se pomno sagleda književna produkcija brojnih zemalja, superiorni kandidat za prvu godinu dodjele, 1901, Lav Nikolajevič Tolstoj, jedan od najvećih pisaca ruske i svjetske književnosti, osjetio je halo efekat zakulisnih radnji na međunarodnom nivou. Zato je gorostas iz Jasne Poljane, budući u zavadi sa ruskim carskim režimom i ruskom pravoslavnom crkvom, onemogućen da dobije Nobelovu nagradu, koju je, umjesto njega dobio Sili Pridom (1839–1907), francuski pjesnik, učenik Lekonta de Lila, jedan od istaknutijih parnasovaca.


(Nastaviće se)

---