Dr Irina Deretić je profesor antičke filozofije Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu kao i rukovodilac projekta Istorija srpske filozofije. Napisala je više od sto filozofskih studija i tekstova na srpskom, engleskom, njemačkom i ruskom jeziku. Njena područja istraživanja su: antička filozofija, filozofska hermeneutika, srpska filozofska baština, filozofija u književnosti. Napisala je četiri knjige na srpskom jeziku: „Kako imenovati biće?” (2001, 2016), „Logos, Platon, Aristotel” (2009), „Iz Platonove filozofije” (2010), „Platonova filozofska mitologija” (2014). Priredila je tri zbornika o srpskoj filozofiji, a sa kolegom Milom Lomparom i sabrana djela Anice Savić Rebac. U njemačkoj izdavačkoj kući Peter Lang Verlag sa kolegom Zorgnerom priredila je knjigu o humanizmu i posthumanizmu. Pored filozofije, Irina Deretić je i pisac, pa je tako koautorski objavila sa Vesnom Pešić putopisni roman „Itake”. Usavršavala se u Njemačkoj i Grčkoj, a bila je gostujući profesor na univerzitetima u Njemačkoj, Švedskoj i Rusiji. Dr Irina Deretić poznata je po tome i da drži predavanja za širi auditorijum. Tako je nedavno gostovala u Podgorici na poziv Centra za helenske studije u okviru njihovog projekta „Helenska demokratija i Evropa”. Kako kaže impresionirana je onim što su dosad Filip Ivanović i Mikonja Knežević uradili na popularizaciji helenske filozofije. A, tema njenog predavanja bila je „Zašto Platon izjednačava žene s muškarcima?” Tema, koja i danas, iako živimo kraj druge dekade 21. vijeka, još uvijek intrigira i muškarce i žene.
● Zašto je i danas tema izjednačavanja polova, i to ne samo iz filozofskog, već sociološkog, psihološkog, pa i političkog ugla, još uvijek interesantna?
– Postoje brojni razlozi. Neki ljudi uopšte ne smatraju da žene treba da obavljaju iste poslove kao i muškarci, jer žene smatraju intelektualno inferiornim, poslovno neefikasnim ili pak previše emotivnima. Jednako postoje i negativne predrasude o muškarcima kao nasilnim, emotivno nezrelim i intelektualno površnim. Od onih koji zastupaju ovakve stavove bi trebalo tražiti da ih racionalno obrazlože, kao i da objasne postojanje primjera žena i muškaraca koji ne odgovaraju ovakvim negativnim opisima, a to oni to nisu u stanju, jer robuju svojim neosviještenim predrasudama. Drugim riječima, generalističke predrasude bi trebalo da budu predmet stalnog kritičkog preispitivanja. Činjenica je da su kako u istoriji, tako i danas, doduše u manjoj mjeri, žene socijalno ugroženije od muškaraca, te da još nisu ostvarile sva svoja prava bilo da su im uskraćena ili nije stvoren društveno prihvatljiv model za njihovu realizaciju. Kada govorim o jednakosti muškog i ženskog pola, pod tim podrazumijevam, prije svega, jednake šanse u dobijanju poslova za koje su se pripadnici i jednog i drugog pola obrazovali. Za obavljanje nekog posla, mnogo su važnije intelektualne i moralne osobine ličnosti, nego to da li su muškarci ili žene. Platon je prvi mislilac u istoriji čovječanstva koji je racionalnom argumentacijom pokazao zašto žene ne samo da treba, nego i moraju obavljati iste poslove kao i muškarci. Znamo da je taj Platonov zahtjev ostvaren vrlo kasno u istoriji čovječanstva.
● Što podrazumijevate pod jednakim šansama?
– Kada kažem da žene treba da imaju šanse time se ne uskraćuje šansa muškarcima, i smatram da su neki feministički pokreti u krivu kada insistiraju na ženskim pravima samo kao na kolektivnim pravima. Potrebno je insistirati na pravu svake ličnosti, bila ta ličnost muško ili žensko, da u što većoj mogućoj mjeri ispolji svoje vrline i sposobnosti. Smatram da se svi feministički pokreti s pravom slažu u tome da su vrline i sposobnosti individualno, a ne kolektivno raspoređene. Znači, ako se neko bori za ženska prava time ne ugrožava muškarce, nego naprotiv teži da zajedno s muškarcima dijeli obaveze i snosi odgovornost i to u cilju opšte dobrobiti čovječanstva. Ukoliko tako gledamo na stvari, mnogi kvazi problemi i sukobi postaju irelevantni.
● Žene su se u filozofiji pojavljivale, skoro kroz cijelu istoriju gotovo uvijek na nivou ekscesa. Recimo da se u 20. vijeku u filozofiji ta pozicija mijenja, odnosno žene kao filozofa.
– Žene nisu bile ni toliko rijetke ni beznačajne kako se to obično pretpostavlja. Još od najranijih vremena su poznati etičko-pedagoški stavovi pitagorejke Theane, o kojoj nam svjedoči Diogen Laertije. Na glasu je bila i kiničarka Hiparhija, potom dvije učenice Platonove Akademije: Aksioteja iz Filijusa i Listinija iz Mantineje, koja je možda inspirisala Platona da izvaja lik čuvene Diotime iz „Gozbe”, što proučava samog Sokrata o tajnama erotologije. Najznačajnija je svakako bila filozofkinja i matematičarka Hipatija iz Aleksandrije od koje nažalost nije sačuvan ni jedan spis. U navođenju imena značajnih savremenika javlja se nevolja jer se može desiti da se neko omaškom izostavi. Ovom prilikom bih htjela da istaknem tri žene iz srpske filozofije: gotovo zaboravljenu Pravdu Jovanović, koja je svoje studije u Minhenu završila radom o Šopenhauru kao i Anicu Savić Rebac i Kseniju Atanasijević, prvu docentkinju na Beogradskom Univerzitetu, na dvije žene koje su svojim djelom ostavile velikog traga u srpskoj kulturi.
● Koja je pozicija filozofije kao sistema mišljenja danas u svijetu? Jer, često se prenebregava da filozofija nije samo kolijevka svih nauka, teorija, mišljenja već ih i dalje živo polemiše, proživljava, sagledava, a velike teorije prirodnih nauka i danas joj se vraćaju.
– Za bavljenje bilo kojom disciplinom filozofije ili istorijskim periodom u filozofiji potrebno je poznavati ne samo tu oblast, nego i ovladati koliko je to u ljudskoj moći i nekim drugim znanjima. Gotovo sve velike filozofije su pokazivale tendenciju da sintetišu različita znanja, te da kritički stupaju u razgovor sa drugim naukama. Platon je integralistički shvatao filozofiju, po njemu je filozofija jedna sinoptička aktivnost koja sva znanja umije tako da integriše da se ona u umu pametnog čovjeka prosto vide kao jedno. Naravno, mi ne živimo u takvom svijetu u kome je filozofija sinoptička, nego u svijetu gdje se parcelizuju znanja, struke i različite tehnike koje imaju ambicije da postanu znanja. Potreba za time da filozofija razgovara sa naukama, kao i one međusobno pokazuje i čitav niz interdisciplinarnih studija. Ja sam u jednoj komisiji za izradu doktorskog rada koleginice koja je matematičar, a u komisiji su još i matematičar i istoričar umjetnosti. Znači, da nema potrebe da se znanje integriše, a što je Platon uzimao kao imperativ, onda bi ove komisije kao ova u kojoj sam, bile izlišne. Tako da ova parcijalizacija – ja znam ovo, ali ne znam ono, nije nešto što Platon smatra idealom.
● Na čemu trenutno radite?
– Pišem tekst sa koleginicom Ljiljanom Radenović o tragediji kao i o tome kakvo ona ima etičko dejstvo na recipijente, ako ga uopšte ima. Završila sam rad o Platonovoj i pitagorejskoj dekadi sa koleginicom Višnjom Knežević. Pripremam tri knjige, dvije su o smrti u antičkoj filozofiji, kao i u djelu grofa Tolstoja. Treća će biti posvećena srpskoj recepciji grčke filozofije između dva svjetska rata.
●To je znači teologija…
– Smrt je tema svakog čoveka koji je svjestan sebe i promišlja o granicama sebe i smislu vlastitog života. Smrt je tema i teologije i filozofije i religijske filozofije, ali i filozofije biologije, koja fenomenu smrti pristupa na potpuno različit način.
Ž.JANjUŠEVIĆ

---