Naučnik svjetskog renomea prof. dr Boško Bojović, profesor na Sorboni, bavi se širokim opsegom tema: istorijom, filologijom, sociologijom, kulturologijom... a ono što je posebno zanimljivo i čemu poklanja najviše pažnje jesu procesi globalizacije i balkanizacije. Pojašnjava da su globalizacija i balkanizacija pojmovi suprotnog značenja. Prvi kao ukrupnjavanje i nivelacija, drugi kao usitnjavanje, diferencijacija, partikularizacija. Evropa kao nukleus i preteča zapadne dominacije, kojoj je već par decenija prošao zenit, sebe određuje prema razlici u alteritetu sa tekozvanom „drugom Evropom” koja se sada praktično svodi na Rusiju i Ukrajinu, smatra Bojović.

– Prema svom istorijskom, kulturnom iskustvu i nasleđu, zajedničkom mentalitetu, Balkan je tercijalna, treća Evropa. Nasleđe i istorijsko iskustvo Zapadne Evrope podrazumijeva, zapadno hrišćanstvo, rimokatoličko i protestantsko sa njegovim univerzalizmom i mesijanizmom, koji podrazumijevaju i krstaške ratove, inkviziciju, kolonijalizam, kao i humanizam i renesansu, vijek prosvećenosti, racionalizam, romantizam, modernu državnu naciju, demokratiju uz ostala dostignuća savremene civilizacije. Druga Evropa istorijski saučestvuje u Vijeku prosvećenosti i ostalim zajedničkim imeniteljima novovjekovne Evrope, dok se Balkan integriše u evropsku civilizaciju počev od 19. vijeka do kada je bio u sastavu tekozvane evropske Turske. Što znači da od tadašnje Evrope preuzima u prvom redu romantizam i to najviše kao nacional – romantizam. Tome ponajviše doprinosi rivalitet evropskih sila u preuzimanju osmanlijskog nasleđa, podjela zona interesa i sukcesivnih kriza koje prate taj interevropski kolonijalizam. Tako Berlinski kongres uspostavlja jednu vrstu Pax europeana, koja se zbog svoje sebičnosti, ignorisanja interesa i gaženja prava balkanskih naroda završava Balkanskim ratovima, koji su po shvatanju mnogih istoričara samo predigra Prvog svjetskog rata, koji je po opštem mišljenju uvod u Drugi svjetski rat. Svjetski ratovi koji su od civilizacijskog i geostrateškog središta svijeta Evropu doveli u položaj zavisnosti novih svjetskih sila u vrijeme hladnog rata, kao i još veće strateške zavisnosti u vrijeme globalnog hegemona. Sadašnja EU sve manje obećava da se može emancipovati od savremenog pokroviteljstva. Njoj naprotiv prijeti sve veća balkanizacija, kao povratno dejstvo nesavjesnog i ciničnog postupanja sa malim narodima koji skrušeno čekaju u redu za EU integracije. Balkanski narodi stvaraju sve neći broj novih identiteta, političkih, jezičkih i drugih partikularizama, čime se sve više provincijalizuju i integrišu u masu potrošača globalnog tržišnog sela. Svoj identitet na putu sve veće balkanizacije neće očuvati jer će ga sve više relativizovati, usitniti, oslabiti i učiniti zanemarljivim u odnosu na veće narode i kulture, posebno u odnosu na evroatlanski dominatni mesijanizam i globalističku nivelaciju lažne savjesti i stvarnih merkantilnih i geostrateških interesa – pojašnjava Bojović.

• Koliko savremeni svijet ima „sluha” za religiju? Kakva je budućnost religije?

– Zapadni svijet sve manje ima sluha i potrebu za religijom, na prvom mjestu Zapadna Evropa koja uveliko živi u posthrišćanskom ambijentu. Uprkos tome što se Marlou pripisuje kako će „21. vijek biti religiozan ili ga neće biti”, Emanuel Tod, republikanac i ljevičar, laik i agnostik, prvi istoričar, sociolog i antropolog koji je još 1977. predvidio kraj SSSR-a i komunizma, smatra da se „bez Boga može živjeti sasvim lagodno, ali dokle???”. Dok istorijsko hrišćanostvo na zapadu, Evrope u prvom redu, doživljava agoniju, prirodni priraštaj prati tu sumračnu dinamiku, paralelni pravac koji demografi najbolje poznaju. Demografska depresija, starenje stanovništva, koju prati pad ekonomskog rasta i opšta stagnacija, ukazuje na sumrak zapadnog modela civilizacije i sledstveno tome njegove smjene nečim što se sve više uviđa iako tek ponekad politički nekorektno govori i glasno razmišlja. U toj „velikoj smjeni” religija i demografija će neminovno imati značajnu, ako ne i presudnu ulogu, što je sve upadljivije vidljivo na ulicama evropskih gradova.

• Profesor ste na Sorboni... U čemu je razlika između ovdašnjih i sistema visokog obrazovanja na jednom tako prestižnom mjestu?

– Francuska ima jedan od najrazvijenijih sistema obrazovanja u svijetu, koji je u sve većoj krizi i koji gubi korak sa drugim vodećim zemljama u svijetu. Njegova poslovična inegracijska sposobnost je sve slabija i pod udarom takozvanih „komunotarnih” uticaja. Nekih 84 univerziteta postaju neka vrsta viših srednjih škola, dok elitni sistem najvišeg akademskog obrazovanja sve teže održava nekadašnji nivo i trpi konkurenciju drugih velikih zapadnih visokoobrazovnih i naučnoistraživačkih sistema. Razlika sa balkanskim zemljama i njihovim obrazovnim sistemima je velika. Sredinom 20. vijeka je jugoslovenski obrazovni sistem još držao korak sa francuskim, sve dok je u nekim segmentima čak i prednjačio u modernizaciji, iako to nije dugo trajalo. Regresivni procesi u Jugoslaviji, kao i svekoliki ekonomski rast i svekoliki napredak druge polovine vijeka išli su dugo u korist zapadnog svijeta. Svijeta koji je u zapadnom dijelu Evrope uspio da od marksističkog uticaja, socijalnih dostignuća, kapitalizma i slobodnog tržišta načini uspješnu sintezu, dok je istočni dio Evrope potencirao najgore komponente jednopartijskog autoritarizma, zastarjele državnog ekonomije i dirigovane plutokratije, na svoju štetu i opštu civilizacijsku regresiju, od koje se još uvijek s mukom oporavlja u procesima rane i pozne tranzicije. Iako je Francuska kolijevka vizantologije i slavistike, poznavanje i pogotovo razumijevanje Balkana je veoma oskudno, čak i u poređenju sa većinom drugih zemalja zapadne Evrope. Uzrok ovome nije samo u zapadnom egocentričnom viđenju Evrope i svijeta, nego i u selektivnoj participaciji balkanskih, u prvom redu jugoslovenskih zemalja u zapadnom i naročito francuskom obrazovnom sistemu. Francuska je veoma dugo bila prva zamlja za formiranje jugoslovenskih akademskih elita, ali je zastupljenost društvenih nauka u tome bila nesrazmjerno mala, što se uveliko osjeća u zaostajanju konceptualnih i metodoloških pristupa u zemljama pozne tranzicije na takozvanom zapadnom Balkanu.

• Da li vjerujete u budućnost knjige i čitaoca?

– Budućnost knjige i čitalaštva zavisi od opstanka posustale civilizacije kojoj makar i periferno pripadamo. U vrijeme kad ima sve više pisaca a sve manje čitalaca, akulturacija, provincijalne subkulture zabave i trivijalnosti, vremena u kome elite imaju mentalitet raspuštene i obezglavljene svijetine, teško je očekivati drugo osim estradne produkcije, turbofolka, opšte erozije vrijednosti, bljutavih stereotipija, opšte civilizacijske, kulturne, moralne i normativne regresije. U srpskoj književnosti preovlađuje nešto što se može nazvati lakrdijaški realizam. Osim kvalitativno vrhunskih časnih izuzetaka u hrvatskoj i još nekih regionalnih svijetlih tačaka, u uslovima isparcelisanih savremenih lokalnih malih sredina, se ne bi imalo mnogo šta dodavati.

• Kakav je naš odnos prema sopstvenoj prošlosti?

– Odnos prema prošlosti je srazmjeran samosagledavanju, odgovornosti i samosvijesti u savremenosti. Na brdovitom Balakanu je on uslovljen u najvećoj, ako ne i u sve većoj mjeri, nacional– romantizmom, mitomanskom megalomanijom, provincijalizmom i anahronizmom. Što se odnosi i na istorijske narode, dok se kod novokomponovanih radi o nebuloznim mistifikacijama bez činjeničnog pokrića i materijalnog nasleđa. Ako je riječ o graničnim slučajevima, Falsifikat iz 16. vijeka kao temelj takozvanog državnog prava, kraljevi kojima se ne zna otac, koji nemaju groba ni mramora, mitske države bez ijednog kovanog novčića, postkomunističke koje nisu imale drugog izbora nego da nacionalnoj moneti daju nazviv praistorijskih sredstava trampe, onačavaju mitomanske nebuloze na kakvim se konstruišu tipično balkanski identiteti. Egocentričnost u istoriografiji sa državnim istorijskim nasleđem uslovljava samoizolaciju i otuđenost od istorijskog i civilizacijskog okruženja. Anahronizam metodologije, svođenje istorije na događajnu, hronologiju i pozitivizam, zanemarivanje filologije i nedostatak multidisciplinarnosti. Stagnacija i dogmatizacija, pri kojoj se istorijski narodi i etnoinženjerig neslućenih folklornih resursa prepliću nadmetanjem u starostavnosti najstarijih ili tačnije najzaostalijih naroda i narodnosti. Savremena istoriografija se kreće od revolucionarnog dogmatizma do istorijskog revizionizma, od teze i antiteze, bez izgleda na bilo kakvu sintezu. Narodi koji nisu u stanju da se suoče sa stvarnošću i odgovornošću sopstvene prošlosti, nisu u stanju da izađu u susret izazovima savremenosti i budućnosti.

ALEKSANDAR ĆUKOVIĆ

---