Pi­še: Ni­ko­la Iva­no­vić


Ne­ću pi­sa­ti o ise­lje­nič­koj kri­zi, o po­li­tič­koj tr­go­vi­ni zlo­či­nom pla­ne­tar­nih pr­o­por­ci­ja. Po­za­di­nu kri­ze u jed­noj re­če­ni­ci ob­ja­snio je ame­rič­ki mje­seč­nik u ljet­njem dvo­bro­ju: ‘’Čla­ni­ce NA­TO ali­jan­se mo­gle su na­ći do­volj­no no­va­ca za glo­bal­no vo­đe­nje ra­to­va, ali ni­su že­lje­li pred­vi­dje­ti no­vac za spa­sa­va­nje iz­bje­gli­ca ko­je su bje­ža­le iz ze­ma­lja za­hva­će­nih ra­tom ko­je je Ali­jan­sa na­met­nu­la’’. (“Z ma­ga­zi­ne” jul-av­gust 2015). Na­pi­sa­ću ne­ku o Na­cr­tu za­ko­na o slo­bo­di vje­ro­i­spo­vi­je­sti, ko­ji ima mut­nu po­za­di­nu. Na­crt za­ko­na je ana­hron, ko­ji pro­ti­vr­je­či de­mo­krat­skoj tra­di­ci­ji Evro­pe. In­for­ma­ci­je pre­zen­to­va­ne u štam­pi uka­zu­ju na na­mje­ru re­gu­li­sa­nja po­lo­ža­ja Mi­tro­po­li­je cr­no­gor­sko- pri­mor­ske i sa­me SPC u okvi­ru po­sto­je­ćeg prav­nog si­ste­ma Cr­ne Go­re, gdje ima po­sred­no tret­man stra­ne cr­kve. Sti­že i ob­ja­šnje­nje – ta­ko i dru­gi ra­de. Da­kle, laž se laž­ju spa­sa­va. U po­sled­njih 200 go­di­na ni­jed­na de­mo­krat­ska ze­mlja Za­pa­da ni­je da­va­la za­kon­sko mje­sto cr­kvi, ni­ti ula­zi u no­mi­na­ci­je cr­kve­nih ve­li­ko­do­stoj­ni­ka, če­ga se ču­va­la čak i ko­mu­ni­stič­ka vlast u Ju­go­sla­vi­ji. Za de­mo­krat­ske ze­mlje vjer­ska dje­lat­nost je slo­bod­na, odvo­je­na od dr­ža­ve, a uko­li­ko se po­mi­nje, na­zna­ča­va se u mno­ži­ni, ka­ko bi se iz­bje­glo nji­ho­vo ran­gi­ra­nje.
Va­lja pod­sje­ti­ti na jed­nu ini­ci­ja­ti­vu. Od­mah na­kon oba­vlje­nog re­fe­ren­du­ma užur­ba­no se pri­pre­mao i no­vi ustav, pa je u okvi­ru sa­vje­ta za ustav­na pi­ta­nja raz­ma­tra­no pi­ta­nje o uvo­đe­nju Cr­no­gor­ske pra­vo­slav­ne cr­kve u red vjer­skih za­jed­ni­ca. Cr­no­gor­ska pra­vo­slav­na cr­kva u pred­lo­že­noj ustav­noj ver­zi­ji pred­vo­di­la bo sve osta­le vjer­ske za­jed­ni­ce ko­je se na­la­ze na te­ri­to­ri­ji Cr­ne Go­re, a iza nje su Srp­ska pra­vo­slav­na cr­kva, Ri­mo­ka­to­lič­ka cr­kva, Islam­ska vjer­ska za­jed­ni­ca. Usta­vo­pre­dla­ga­či za­dr­ža­li su od­red­bu iz po­sto­je­ćeg Usta­va da “dr­ža­va mo­že po­ma­ga­ti cr­kve.”
Ima­mo dvi­je tvrd­nje. Pr­va: Srp­ska pra­vo­slav­na cr­kva u Cr­noj Go­ri ne po­sto­ji od 1920. go­di­ne, ka­ko tvr­de ide­o­lo­zi du­kljan­ske pro­ve­ni­jen­ci­je.. Dru­ga: Na­sil­no je uki­nu­ta Cr­no­gor­ska pra­vo­slav­na cr­kva i de­kret­ski usto­li­če­na SPC.
Tre­ba pod­sje­ti­ti da su pr­vi no­si­o­ci du­ha SPC u USA iz Cr­ne Go­re. Pr­vi sve­šte­nik pr­ve srp­ske cr­kve u Ame­ri­ci, ko­ja je sa­gra­đe­na u Džek­so­nu u Ka­li­for­ni­ji, bio je Se­ba­sti­jan Da­ko­vić, ro­đen 21. ju­na 1864. go­di­ne, ka­da je Kon­fe­de­ra­ci­jom Ame­rič­kih Dr­ža­va vla­dao Abra­ham Lin­koln. Nje­go­vi pre­ci po­ti­ču iz Cr­ne Go­re, iz Ba­nja­na. U tom mje­stu ko­pa­ča zla­ta, u vri­je­me “zlat­ne gro­zni­ce,” bi­la je po­ve­ća ko­lo­ni­ja Cr­no­go­ra­ca. Ova pr­va cr­kva Sv. Sa­ve u SAD osve­šta­na je 1894. go­di­ne. Pr­vi vla­di­ka Srp­ske pra­vo­slav­ne cr­kve u Sje­ver­noj Ame­ri­ci bio je Mar­da­ri­je Usko­ko­vić, (svje­tov­no ime Stan­ko), ro­đen 2. no­vem­bra 1889. go­di­ne u se­lu Kor­net, ko­je se na­la­zi u Lje­šan­skoj na­hi­ji, na­do­mak Pod­go­ri­ce. Po­di­gao je Li­ber­tvil kraj Či­ka­ga tri­de­se­tih go­di­na pro­šlog vi­je­ka, ko­ji je traj­no ostao du­hov­ni cen­tar SPC u SAD. Ne sa­mo u Cr­noj Go­ri, ne­go i u Ame­ri­ci du­bo­ki su ko­ri­je­ni pra­vo­sla­vlja.
Sa­da se po­sta­vlja kva­zi-pi­ta­nje le­gi­ti­mi­te­ta SPC u Cr­noj Go­ri, sa osmo­vje­kov­nom tra­di­ci­jom, gdje se da­je pred­nost vjer­skoj za­jed­ni­ci re­gi­stro­va­noj u po­li­cij­skoj sta­ni­ci, ko­ja se na­la­zi u dr­žav­nom in­ku­ba­to­ru dva­de­se­tak go­di­na. Na­crt za­ko­na ide na jav­nu ras­pra­vu. Na­kon jav­ne ras­pra­ve sli­je­di nje­no “su­mi­ra­nje,” gdje se, ka­ko to uvi­jek bi­va, da­je pred­nost rje­še­nji­ma na­ru­či­o­ca za­ko­na. Kao me­tod na­me­ta­nja kon­tro­le naj­lak­še je pri­bje­ći usva­ja­nju za­ko­na, ko­ji ne mo­ra­ju bi­ti u sa­gla­sno­sti ni sa Usta­vom.
U vri­je­me mog di­rek­to­ro­va­nja, na­kon po­kre­ta­nja tri iz­da­nja ‘’Po­bje­de’’, ve­čer­njeg, ju­tar­njeg i re­gi­o­nal­nog (sri­je­dom) za pri­mor­ske op­šti­ne, že­lio sam, ko­ri­ste­ći no­ve teh­no­lo­gi­je, da list štam­pa­mo u Či­ka­gu, gdje sam, na­kon an­ke­te o za­in­te­re­so­va­no­sti, imao po­dr­šku bi­zni­sme­na Slo­bo­da­na Pa­vlo­vi­ća. Tra­žio sam su­sret sa ame­rič­kim ata­še­om za štam­pu u Be­o­gra­du, ka­ko bih se in­for­mi­sao o mo­gu­ćim mo­da­li­te­ti­ma sa­rad­nje u in­for­mi­sa­nju, ali ko­ji se ne bi ko­si­li sa od­lu­kom ame­rič­ke ad­mi­ni­stra­ci­je o blo­ka­di Ju­go­sla­vi­je. To­kom raz­go­vo­ra sa go­spo­di­nom Maj­kom Saj­den­stri­ke­rom, iz­lo­žio sam mu na­mje­ru da že­li­mo le­gi­tim­no da uđe­mo u ame­rič­ki in­for­ma­tiv­ni pro­stor, ali ne­ma­mo na­mje­ru da kr­ši­mo ame­rič­ke za­ko­ne, po­seb­no za­kon o in­for­mi­sa­nju.
Ata­še za štam­pu mi je re­kao da je Ame­ri­ka de­mo­krat­ska ze­mlja. Oni ne­ma­ju or­gan za in­for­mi­sa­nje, od­no­sno Mi­ni­star­stvo in­for­ma­ci­ja, ni­ti ima­ju Za­kon o in­fo­r­mi­sa­nju. To je, ka­ko je re­kao, izum, pri­je sve­ga, ko­mu­ni­stič­kih re­ži­ma ko­ji pod tim pri­vi­dom za­ko­ni­to­sti dr­že me­di­je pod kon­tro­lom, pro­pi­su­ju im na­čin po­na­ša­nja upo­do­bljen struk­tu­ra­ma vla­sti, a ne in­te­re­sa dr­ža­ve. Ov­dje se na­me­će ne­iz­bje­žna ana­lo­gi­ja sa Za­ko­nom o slo­bo­di vje­ro­i­spo­vi­je­sti, ko­ji je upe­ren pro­tiv Srp­ske pra­vo­slav­ne cr­kve. Ov­dje je, mi­slim tar­ge­to­van Ostrog, što po­či­nje pri­čom o op­štin­skom DUP-u gdje ka­di pr­vi cr­no­gor­ski struč­njak za ge­o­lo­gi­ju i hi­dro­lo­gi­ju, za­či­nje­nu pri­čom o iz­gra­đi ži­ča­re od Gla­ve Ze­te pra­vo do Ći­vo­ta. Ne­ka­da se na ko­lje­ni­ma išlo od Do­njeg ma­na­sti­ra do Gor­njeg ma­na­sti­ra, a sa­da bi Du­klja­ni ži­ča­rom.
Od ‘’Ju­go­pe­tro­lo­ve’’ pum­pe u Da­ni­lov­gra­du dva­put se br­že sti­že do Ostro­ga no­vim pu­tem, ne­go po­lu­na­pu­šte­nim do Gla­ve Ze­te, a oda­tle bi bu­du­ćom ge­o­lo­go­vom ži­ča­rom. Ho­će do sve­ca ži­ča­rom, a pod­mi­ni­stri­ca ka­žnja­va Am­fi­lo­hi­ja što ure­đu­je ma­na­stir­ski pro­stor.
Po­đi­mo od jed­ne pret­po­stav­ke. Ka­da bi grč­ki mi­ni­star za­bra­nio po­pra­vlja­nje kro­va i ure­đe­nje ko­na­ka na Sve­toj Go­ri, vje­ru­jem da bi do­mi­nant­na grč­ka jav­nost po­mi­sli­la da je do­tič­ni mi­ni­star še­nuo. U nas, pla­šim se, kad se ne osje­ća re­al­nost i isti­na, ne­go in­te­res, od vi­ška vla­sti po­ne­ko i še­ne. Za­štit­ni­ca kul­tur­ne ba­šti­ne sma­tra da se ne mo­že upra­vlja­ti Ostro­gom iz ino­stran­stva. Kao da je dr­žav­na gra­ni­ca pre­pre­ka za dje­lo­va­nje ne­ke vjer­ske za­jed­ni­ce. Ali, ni Sve­tac ni­je iz na­šeg kra­ja. Sla­va mu i mi­lost, on je iz Mr­ko­nji­ća (Tre­bi­nje). Bi­lo bi glu­po na­da­ti se da će oti­ma­njem Ostro­ga, pro­cvje­ta­ti po­sje­ta Sve­ti­nji, is­pod ostro­ške gre­de.