-Pi­še: prof. dr Slo­bo­dan Ra­do­njić

Čo­vjek se od­u­vi­jek pi­tao oda­kle po­ti­če, ko su mu pre­ci i ko­ji su mu po­sto­je­ći or­ga­ni­zmi na svi­je­tu naj­slič­ni­ji i po če­mu se raz­li­ku­je od njih. I da­nas se ču­je tvrd­nja da je ,,čo­vjek po­stao od maj­mu­na”. Iako po­sto­je mno­ge slič­no­sti u gra­đi čo­vje­ka i ne­kih ži­vo­ti­nja iz naj­ra­zvi­je­ni­je gru­pe si­sa­ra. Broj­ne raz­li­ke me­đu nji­ma upu­ću­ju na čo­vje­ko­vo po­seb­no mje­sto me­đu ži­vim bi­ći­ma.
Na ko­ji na­čin čo­vjek do­la­zi do po­da­ta­ka o svo­jim dav­nim pre­ci­ma? Na ko­ji na­čin sa­zna­je­mo ka­kav je bio tje­le­sni iz­gled na­ših pre­da­ka?
Da­nas su na­đe­ni broj­ni fo­sil­ni osta­ci či­je iz­u­ča­va­nje la­ga­no, ali si­gur­no, te pra­zni­ne po­pu­nja­va. Fo­sil­ni osta­ci ske­le­ta, osta­ci oru­đa i oruž­ja svje­do­če o to­me ka­da se i gdje po­ja­vio čo­vjek, ka­ko je ži­vio i ko su nje­go­vi pre­ci.
S ob­zi­rom na gra­đu, ljud­ski or­ga­ni­zam je sli­čan osta­lim si­sa­ri­ma: plan gra­đe ti­je­la, stal­na tem­pe­ra­tu­ra ti­je­la, ko­ža, raz­vi­tak za­čet­ka u ti­je­lu maj­ke, is­hra­na mla­dun­ča­di mli­je­kom i dr.
Ko­jim se oso­bi­na­ma čo­vjek ubra­ja u pri­ma­te, čo­vje­ko­li­ke maj­mu­ne? Ko­je su za­jed­nič­ke oso­bi­ne čo­vje­ka i čo­vje­ko­li­kih maj­mu­na? Ko­jim se oso­bi­na­ma raz­li­ku­je od čo­vje­ko­li­kog maj­mu­na? A ko­je su im oso­bi­ne jed­na­ke?
Čo­vjek ima naj­vi­še slič­no­sti sa čo­vje­ko­li­kim maj­mu­ni­ma bez re­pa, gru­pom u ko­ju spa­da­ju šim­pan­za, go­ri­la i oran­gu­tan. Oni su, po­red čo­vje­ka, je­di­ni si­sa­ri ko­ji­ma je rep za­kr­žljao.
Raz­li­ke iz­me­đu ovih maj­mu­na i čo­vje­ka su oči­gled­ne, ali su slič­no­sti i srod­nost mno­go upe­ča­tlji­vi­ji. Sa­vre­me­ni maj­mu­ni, kao i čo­vjek, ima­ju po­kre­tan pa­lac ša­ke ko­jim se slu­že. Li­ce im je go­lo, bez dla­ka.
Muž­jak ima bra­du i br­ko­ve. U vi­li­ci ima­ju 32 zu­ba. Unu­tra­šnji or­ga­ni, krv­ne gru­pe, tje­le­sna tem­pe­ra­tu­ra i puls su vr­lo slič­ni čo­vje­ko­vim. Čo­vjek i čo­vje­ko­li­ki maj­mun obo­li­je­va­ju od istih bo­le­sti.
Čo­vje­ko­li­ki maj­mu­ni svo­jim li­cem i po­na­ša­njem mo­gu da iz­ra­ža­va­ju raz­li­či­to ras­po­lo­že­nje, ra­dost, za­do­volj­stvo, ljut­nju, bol. Ži­ve po­ro­dič­nim ži­vo­tom i žen­ka vr­lo bri­žlji­vo ču­va svo­je mla­dun­ce.
Čo­vjek ima us­prav­no dr­ža­nje, dvo­no­žno kre­ta­nje, slo­bod­ne ru­ke s ve­li­kim mo­guć­no­sti­ma po­kre­ta­nja i pri­hva­ta­nja, spo­sob­nost go­vor­nog spo­ra­zu­mi­je­va­nja, ve­li­ku lo­ba­nja s ve­li­kim mo­zgom, spo­sob­nost raz­mno­ža­va­nja i dr.
Za­jed­nič­ki pre­ci sa­vre­me­nih čo­vje­ko­li­kih maj­mu­na i čo­vje­ka bi­li su pri­ma­ti (pri­mi­tiv­ni čo­vje­ko­li­ki maj­mu­ni).
Pre­ci čo­vje­ka iz re­da pri­ma­ta bi­li su pri­la­go­đe­ni ži­vo­tu na dr­ve­ću, jer im je tu bio iz­vor hra­ne.
Pro­mje­nom kli­me šu­me su se pro­ri­je­di­le, a raz­vi­li su se pa­šnja­ci s ri­jet­kim dr­ve­ćem. Hra­nu su sta­nov­ni­ci kro­ša­nja po­tra­ži­li na pa­šnja­ci­ma. Ko­je su se tje­le­sne pri­la­god­be kod pre­da­ka čo­vje­ka raz­vi­le s pre­la­skom ži­vo­ta na pa­šnja­ci­ma? U ko­jem su se smje­ru ta­da raz­vi­ja­li or­ga­ni za kre­ta­nje s ob­zi­rom na oko­li­nu? Us­prav­ni hod i dvo­no­žno kre­ta­nje, a pred­nji udo­vi po­sta­ju slo­bod­ni i po­či­nju se slu­ži­ti za raz­li­či­te dru­ge funk­ci­je. Na pa­šnja­ci­ma ra­stu i ži­ve raz­ne bilj­ke i ži­vo­ti­nje, što im je do­ni­je­lo bo­gat­stvo hra­ne. Da bi sa­vla­dao mno­go krup­ne ži­vo­ti­nje za po­tre­be is­hra­ne, po­či­nje udru­ži­va­nje u od­bra­ni i lo­vu.
Ta­kav na­čin ži­vo­ta dje­lu­je i na raz­voj dru­štva. Lju­di lak­še do­la­ze do hra­ne, a ži­vot u dru­štvu (za­jed­ni­ci) zah­ti­je­va i spo­ra­zu­mi­je­va­nje. Na osno­vu osta­ta­ka ko­stu­ra na­uč­ni­ci re­kon­stru­i­šu mo­gu­ći iz­gled čo­vje­ko­vog pre­tka. Us­pra­van čo­vjek (pra­čo­vjek) ži­vio je pri­je oko 1,5 mi­li­o­na go­di­na, Ne­an­der­ta­lac pri­je 80 hi­lja­da, a sa­vre­me­ni čo­vjek pri­je 40 hi­lja­da go­di­na.
Obi­ljež­ja sa­vre­me­nog čo­vje­ka: mo­guć­nost uče­nja, kon­stru­i­sa­nja ala­ta i ma­ši­na, vo­zi­la, ko­mu­ni­ka­ci­o­nih sred­sta­va, stva­ra­nje umjet­nič­kih dje­la, do­stig­nu­ća u pri­rod­nim i dru­šve­nim na­u­ka­ma, me­di­ci­ni, let u sve­mir.
Je­din­stve­ne su po­ja­ve u ži­vom svi­je­tu ko­je čo­vje­ka sta­vlja­ju na po­seb­no mje­sto u pri­ro­di. Na­ve­de­ne spo­sob­no­sti i mo­guć­nost čo­vjek mo­že is­ko­ri­sti­ti za uni­šta­va­nje pri­ro­de i se­be kao vr­ste, ali ga one oba­ve­zu­ju i na za­šti­tu ži­ve i ne­ži­ve pri­ro­de, uklju­ču­ju­ći i svo­ju vr­stu.
Svi lju­di na ze­mlji pri­pa­da­ju je­di­noj vr­sti ži­vih bi­ća - tj. čo­vje­ku. Sve ra­se su jed­na­ko vri­jed­ne i spo­sob­ne. Pri­pad­nost is­toj vr­sti lju­di do­ka­zu­je či­nje­ni­ca da lju­di raz­li­či­tih ra­sa da­ju zdra­vo i plod­no po­tom­stvo.
I po­red isto­vjet­ne gra­đe ti­je­la lju­di se raz­li­ku­ju me­đu so­bom po spo­red­nim oso­bi­na­ma, po bo­ji ko­že, ko­se, oči­ju, ob­li­ku gla­ve, li­ca, itd. Na osno­vu to­ga mo­že­mo iz­dvo­ji­ti ka­rak­te­ri­stič­ne ti­po­ve: kav­ka­sti (evro­pe­id­ni), ne­gro­id­ni (cr­nač­ki) i mon­go­lo­id­ni.
Ne po­sto­je ,,vi­še” i ,,ni­že” ra­se. Po­ni­ža­va­nje pro­ga­nja­nje pa i zlo­sta­vlja­nje pri­pad­ni­ka ne­kih ra­sa, na­ro­da i et­nič­kih gru­pa obi­ljež­ja su ra­si­zma i ra­sne dis­kri­mi­na­ci­je, što tre­ba naj­stro­ži­je osu­di­ti.
Pri­pad­ni­ci svih ra­sa po­sti­gli su ve­li­ke uspje­he u na­u­ci, umjet­no­sti, spor­tu i pre­ma to­me ne­ma ma­nje vri­jed­nih ra­sa, a ni na­ro­da.
Ljud­ski vi­jek je pre­kra­tak da bi­smo mo­gli uoči­ti ne­ke ve­će evo­lu­ci­o­ne pro­mje­ne. Ali, „sit­ne“ po­ma­ke uoča­va­mo čak i re­gre­siv­ne i pro­gre­siv­ne re­vo­lu­ci­je. I da­nas ima­mo pri­mi­tiv­na ple­me­na u Afri­ci i Ju­žnoj Ame­ri­ci; po­ve­ćan je broj ubi­ca i si­le­dži­ja; svje­do­ci smo uni­šta­va­nja islam­skih dr­ža­va; svi­re­pih ubi­ca; bor­be za op­sta­nak i oti­ma­či­ne tu­đih re­sur­sa i pro­sto­ra. To je re­gre­siv­na evo­lu­ci­ja. Za­to su na­ši srod­ni­ci (čo­vje­ko­li­ki maj­mu­ni) lju­ti na nas pa ne­će da po­sta­nu lju­di.
Na­ši po­tom­ci se ugle­da­ju i uzo­ri su im lo­po­vi, bo­ga­ta­ši, nar­ko­ma­ni i sva­što­či­ne. Eto, to je sa­da pro­gre­siv­na evo­lu­ci­ja.