-Piše: prof. dr Marko Knežević

Jezera, pa i ona najveća, predstavljaju prolazne vodene objekte. Međutim, kod protočnih jezera, kao što je Plavsko, procesi iščezavanja su brži nego kod ostalih.
Plavsko jezero brzo ugrožavaju prirodni procesi: taloženje deponovanog materijala koji u jezero unosi pritoka Ljuča, zarastanje jezera barskim biljem, produženje delte Ljuče, protočnost jezera.
Brzom nestajanju jezera znatno doprinosi ljudski faktor, pod čijim uticajem su jako pojačani erozivni procesi u slivu rijeke Ljuče i njenih pritoka, nastali nekontrolisanim krčenjem šuma i eksploatacijom šljunka iz korita Grnčara. Doprinosi i nekontrolisana urbanizacija i uzurpacija obalskog pojasa, te ispuštanje otpadnih voda iz Gusinja.
Navedenim procesima brzo se smanjuju dimenzije jezera – površina, dubina i dužina obale. Intenzitet tih procesa pokazuju uporedni podaci po mjerenjima Jovana Cvijića 1913. i Stevana Stankovića 1968. godine. Po Cvijiću, jezero je pomenute godine imalo površinu od 5,4 kilometra kvadratna, a po Stankoviću, nakon 55 godina, površina je smanjena na dva kilometra kvadratna ili za 3,4 kilometra. Za pomenuti period dužina jezera je smanjena za skoro četiri kilometra, a širina za nešto više od jednog kilometra. Smanjenje dimenzija jezera u odnosu na 1913. godinu bilo bi znatno veće kada bi se danas izvršilo mjerenje.
Ukoliko su ta mjerenja tačna, a jezero se ne zaštiti i ako se nastave destruktivni procesi, ono će u sve manjem obliku postojati još oko 60 do 70 godina. Nakon toga će nestati i pretvoriti se u baru, poput susjednog martinovićkog blata. Zbog pojačanog uticaja ljudskog faktora, procesi uništenja jezera danas su brži i intenzivniji nego u prošlosti.
Najveće opasnosti za jezero su zasipanje dna deponovanim materijalom koji u njega unosi Ljuča i zarastanje jezera. Ljuča je ravničarska rijeka, ali u proljeće i u jesen, zbog sniježnih i kišnih padavina, primajući vodu od brzih planinskih pritoka, postaje bujica koja tada svojom transportnom snagom unosi u jezero ne samo mulj nego i pijesak i sitniji šljunak, iščupane vrbe i drugi materijal. Krupniji materijal se taloži na ušću u jezero, a sitniji raznose jezerske struje po čitavom dnu jezera. Gdje se zaustave stabla i grane drveća, u jezeru se formiraju akumulaciona jezgra za nagomilavanje ostalog materijala. Na taj način je postalo nekadašnje ostravo koje je kasnije proširenjem delte Ljuče pretvoreno u poluostrvo. Procjenjuje se da je od postanka jezera prije 24 hiljade godina do danas debljina mulja na dnu jezera, iznad stjenovite podloge, dostigla visinu do osam metara. Širenje delte Ljuče predstavlja prirodni proces pojačan ljudskim faktorom, sa tendencijom da se tok ove pritoke jezera spoji sa tokom Lima i tako jezero izgubi protočni karakter. Ljuča intenzivno zasipa jugozapadni dio jezera koji postaje sve plići. Dubina jezera od ušća Ljuče do isteka Lima kreće se od pola metra do pet metara, a dužina 1.000 metara. Prema tvrdnjama mještana, Ljuča se 1928. godine ulivala u jezero kod kuće Redža Šarkinovića, što znači da je od tada do danas produžila svoju deltu kroz jezero za oko 350 metara. Zanimljivo je da se ova delta ne račva već se produžuje u pravcu isteka Lima. Bungalovi "Akva'' nedavno su podignuti na zapadnoj obali jezera, ali zasipanjem obale nanosom Ljuče i širenjem barskog bilja oni se sve više udaljavaju od obale.
Zarastanje jezera predstavlja najveću opasnost za njegov opstanak. Izuzetno bujna barska vegetacija koju čine ševar, rastavić, trska, lokvanj i drugo bilje zahvatila je čitav proobalni pojas i brzo se širi ka centralnom, najdubljem dijelu jezera. Proces zarastanja jezera najintenzivniji je u sjeveroistočnom dijelu, pri izlasku Lima. Barskim biljem zahvaćen je čitav istočni i južni priobalski pojas u širini 200 do 300 metara, gdje dubina iznosi 0,5 do 1 metar. Dok ševar raste u plićim priobalnim djelovima, rastavić se javlja na dubinama većim od 3 metra.
U prošlosti bilo je nekih pokušaja da se spriječi zarastanje jezera, ali bezuspješno. Za uništenje barskog bilja izvršen je pokušaj poribljavanja jezera mladuncima biljojedne vrste riba bijelog amura, ali su ti mladunci brzo postali plijen riba grabljivica – mladice, štuke i pastrmke.
Mada nestaje takoreći pred našim očima, niko ne pokazuje interes za zaštitu, sanaciju i spasavanje Plavskog jezera. Navedeni podaci su ne samo zabrinjavajući već i alarmantni, ali svi odgovorni faktori, počev od Opštine, posmatraju skrštenih ruku kako jezero nestaje. Opština Plav kao najnerazvijenija u Crnoj Gori, navodno, nema sredstava čak ni za izradu projekta. Opština je 1985. godine organizovala naučni skup o zaštiti i unapređenju plavskog dijela Prokletija, sa kojeg je upućen apel za zaštitu ovog jezera, ali se do danas niko nije odazvao tom pozivu. Programom integralnog razvoja crnogorskih Prokletija, koji je prihvatila Vlada Crne Gore, pored ostalog, predviđen je pilot projekat Program revitalizacije, zaštite i valorizacije Plavskog jezera, ali projekat nije realizovan.
Opština Plav je u toku 2008. godine trebalo da potpiše ugovor sa Institutom „Jaroslav Černi“ iz Beograda za izradu Studije o opravdanosti sanacije i revitalizacije Plavskog jezera, ali se od toga odustalo zbog nedostatka finansijskih sredstava.
Plavsko jezero nije samo lokalno i regionalno već i nacionalno prirodno dobro. Po elaboratu o NP Prokletije, nalazi se u kontakt zoni ovog parka, pa je logično očekivati da Vlada Crne Gore preuzme brigu o njegovoj zaštiti i spasavanju. Ako je sanirana baruština vještačkog jezera kod Mojkovca, zašto nema sredstava za zaštitu prirodnog dragulja i turističke atrakcije - Plavskog jezera.
Da bi se usporilo zarastanje jezera barskim biljem potrebno je izvršiti bagerisanje, a za sprečavanje zasipanja deponovanim materijalom neophodno je pošumljavanje u slivu Ljuče i regulisanje korita Grnčara i drugih bujica. Bagerisanjem jezera, poput znatno većeg Palićkog jezera, postigla bi se dvostruka korist. Očistio bi se priobalni pojas od barske vegetacije, s tim što bi se ostavili djelovi ševara koji služe kao gnijezda za ptice i mrestilište za ribe. Izvadio bi se mulj sa dna koji bi se mogao iskoristiti za proširenje obradivog zemljišta nasipanjem močvarnog zemljišta pored Ljuče.