- Piše: Vojislav Bulatović

Dok se u EU vrše prestrojavanja (naravno, bez Velike Britanije) i konstituiše nova briselska administracija u koju su naročito uprte oči lidera sa zapadnog Balkana, sjetimo se gospođe Mogerini koja je čitav svoj mandat posvetila liderskoj družini „čvrstih” momaka našeg regiona (zanemarimo ovdje dvije dame: Brnabić i Kitarović koje nisu bile u centru pažnje) učeći ih kako da sjede zajedno, mirno, jedan pored drugoga, da civilizovano razgovaraju, da joj se svi konkurentski osmjehuju, da joj kao uvaženoj dami EU laskaju, a da pritom, ne pređu granicu svog „čvrstog” identiteta! Bez tog uzajamnog „kukurikanja” sa svog „plota” moglo bi sve da sklizne u već viđeno bratimljenje i jedva razbucano jugoslovenstvo. Time bi se odmah postavilo pitanje ko je tu osovina svega. Tu vreba, naravno, velikosrpski hegemonizam! Tu bi se odmah pojavila i „ikona” tog hegemonizma (kako to vidi zapadna strana Zapadnog Balkana), veliki pisac Dobrica Ćosić, stari partizan, komunista i borac za bratstvo i jedinstvo - dok se nije „isključio” iz avangarde. Poznato je, on nije skrivao svoj čvrsti stav da su Srbi dominantan faktor u svim istorijskim zbivanjima na jugo-prostoru, da su mnogo žrtvovali za slobodu i emancipaciju svih Jugo-Slovena i da im se to loše vraćalo. Toj njihovoj ulozi uvijek su svoju „so” dodavali, kako im je odgovaralo, ratni saveznici i interesni mirotvorci. U vezi sa našom regionalnom ekvilibristikom pod dirigentskom palicom EU i SAD (jer mi smo dio globalne „slagalice”) učiniću kratak osvrt na naš jugo-kontekst. Od njega ne možemo pobjeći, jer su susjedi i kao neprijatelji i kao prijatelji dio našeg života. Ono što mi danas u regionu osjećamo kao duh „negativne Jugoslavije“, jesu sve vrste interakcija na međudržavnom i privatnom nivou koje su usmjerene na „raščišćavanje” terena gdje je nekad bio zajednički život, a on je ostavio svoje sedimente koji se opiru nasilnoj i prijekoj intervenciji. Taj stalno mutirajući „virus” jugoslovenstva, koji se uprkos jedu nacionalista kači za nacionalne identitete, to nije ništa drugo nego neoborivi „socijalni genom” slovenskih plemena na Balkanu. Nacionalni identiteti (ma kako ih je istorija oblikovala) ne mogu „iščistiti” iz svog bića, zarad nekih savremenih projekata, ono što se dogodilo u našoj istorijskoj „radionici”. U toj radionici je bilo mnogo trpljenja, robovanja, borbe, asimilovanja i prilagođavanja uslovima koje su jači određivali. Slobode smo imali koliko nam je jači dozvoljavao. Jugo-Sloveni su ipak opstali. Tu su i jugo-konvertiti - od procesa islamizacije do novovjekovnog jugo- „pretrčavanja” iz jednog nacionalnog korpusa u drugi a sve u cilju lakšeg snalaženja u drugom socijalnom ambijentu. (Emir Kusturica je mirno saopštio: ja sam konvertit, znam svoje pretke). Ovo je kontekst u kome treba posmatrati i tzv. „posrbljavanje” i „rasrbljavanje” Crnogoraca. Kad Crnogorac izabere Srbiju za postojbinu (pojedinačno ili kolektivno) on se lako izjašnjava i kao Srbin, jer ne vidi tu bitne promjene u vlastitom identitetu. Taj nacionalni relativizam istorijski je podstican i materijalizovan baš kroz konkretne procese životnih prožimanja: migracije i masovna iseljavanja naših gorštaka po prostorima Srbije gdje su šanse za produktivnu egzistenciju mnogo veće. Na kulturološkom nivou crnogorskim doseljenicima nije bilo potrebno da se bilo čega odriču da bi pristupali srpskom etnosu. Jezik, vjera, običaji, istorijski identitet - sve je to bilo kompatibilno sa srpskim etnosom u Srbiji. U vezi sa nacionalnim bićem Crnogoraca, iz riznice političkog govora potiče i termin „rasrbljavanje“ Crnogoraca koji zvuči kao oksimoron pa ga je logički teško objasniti. Osim ako naziv Crnogorac ne označava geografsku pripadnost srpskog etnosa. Za analizu ovog shvatanja trebalo bi više prostora pa o tome samo toliko. U periodu jugoslovenske državnosti (Kraljevine Jugoslavije i SFRJ) pojavio se jedan novi nadnacionalni entitet: jugoslovenstvo. Taj nacionalni relativizam došao je kao iscjeljujući „oblog” na rane bratoubilačkih ratova i dubokih istorijskih podjela. Nadnacionalni entitet jugoslovenstvo bio je i „azil” za sve one kojima su nacionalni kalupi bili tijesni. Nije to bio samo neki sentimentalni izbor ili neki atak na postojeće nacije, kako su nacionalisti tvrdili, već jedno relaksirajuće mjesto u društvu označenom folklornim simbolima. Tu su našli svoje mjesto i tzv. „proizvodi” mješovitih brakova i razni „konvertiti”, stari i novi. Jugoslovenstvo je najveća sramota, kliktali su borci za „uspravnu Hrvatsku”, sedamdesetih godina, a isto se ponavljalo i devedesetih. U BiH je lansirana parola: „Svako sa svojim narodom!” Veliki broj nadnacionalnih stanovnika ove zemlje nije mogao pronaći svoje mjesto pa je tražio utočište u izbjeglištvu.

Suprotno učenju kineskog filozofa Lao Ce da između dobra i zla (što je putanja svakog života) treba naći liniju ravnoteže koja isključuje sebična i konfliktna razgraničenja, naš princip: primakni se – odmakni se, idući od jednog ekstrema do drugog (od zagrljaja do klanja) –„pijući krv“ i u ljubavi i u zlu, vodi nas do odnosa da često ličimo na dva jarca koji prije padaju u ambis nego naprave korak nazad i izaberu racionalan prolaz. Mi imamo to „brvno“ istorije i moramo ga koristiti na racionalan način, a ne da se s njim borimo kao sa ružnim snom i da neprekidno vaskrsavamo neku „negativnu Jugoslaviju“.

---