Ova rečenica postala je sastavni dio života više od 500 miliona ljudi širom svijeta. Alergijske bolesti bilježe dramatičan rast tokom posljednjih nekoliko decenija i nalaze se na petom mjestu među vodećim hroničnim nezaraznim bolestima, rame uz rame sa dijabetesom, hipertenzijom i kardiovaskularnim bolestima. Ali, ono što je još dramatičnije je činjenica da se jako mali broj ljudi javlja ljekaru kada osjeti simptome alergijskog rinitisa i liječi se „na svoju ruku“.
- Od alergijskog rinitisa boluje od 25 do 40 odsto svjetske populacije – kaže za „Dan“ prof. dr Vesna Tomić – Spirić, načelnik Dijagnostičko-polikliničkog odjeljenja Klinike za alergologiju i imunologiju Kliničkog centra Srbije i stručni konsultant Centra za alergije i astmu u Podgorici. - Prevalenca u Evropi kreće se oko 20 odsto. Učestalost je najmanja kod djece mlađe od pet godina, raste i dostiže pik u adolescenciji i mlađem odraslom dobu, potom opada postepeno sa starenjem. Najveća incidenca je u uzrastu od 15 do 25 godina. Velika većina njih bori se sa sezonskim oblikom bolesti.
Ljudi često ignorišu upornu kijavicu i „liječe“ je kapima za nos, i ne sluteći da se iza tako naizgled bezazlenog problema krije alergija na polen. Koji su simptomi alergijskog rinitisa i kada bi trebalo zatražiti ljekarsku pomoć?
- Tipični simptomi su pojačana vodenasta sekrecija iz nosa, svrab nosa, kijanje i zapušenost nosa. Kod nekih pacijenata javlja se svrab nepca i ušnih kanala, a zbog slivanja sekreta u ždrijelo često se javlja i suvi (prije nadražajni kašalj). Tjeskobu u grudima, otežano disanje i gušenje imaju osobe koje pored alergijskog rinitisa imaju i pridruženu astmu. Sezonski alergijski rinitis je često praćen i očnim simptomima (crvenilo i svrab, pojačano lučenje suza), kada govorimo o alergijskom rinokonjunktivitisu. Zbog sličnosti ispoljenih tegoba, često postoji dilema da li se radi o prehladi ili o alergiji. Međutim, sezonski karakter tegoba koje se ponavljaju u istom periodu godine, dugi niz godina, odsustvo povišene temperature i drugih simptoma infekcije, a prije svega i uočavanje jasne veze između pojave tegoba i kontakta sa alergenima presudni su u pobuđivanju sumnje i njihovom razgraničavanju. Pomenute tegobe značajno narušavaju kvalitet života oboljelih i dovode do značajnih ograničenja u fizičkim, emocionalnim, socijalnim i profesionalnim aspektima života.
Šta uzrokuje alergijski rinitis?
-U našem okruženju nalazi se veliki broj alergena, a najznačajniji koji dovode do ispoljavanja simptoma kod preosjetljivih osoba su oni koje udišemo - različite vrste polena, ali i alergeni zatvorenog prostora (grinje u sastavu kućne prašine, plesni, životinjske dlake, bubašvabe). Alergeni se nalaze u samim zrncima polena, ali i u sastavu alergijskog aerosola izvan zrna polena, i potiču od drveća, trava i korova. Koncentracija polena u vazduhu varira zavisno od doba godine, geografske lokacije i atmosferskih prilika, ali uopšteno poleni drveća predominiraju u rano proljeće, poleni trava u kasno proljeće i ljeto, dok su poleni korova najdominantniji za vrijeme kasnog ljeta i rane jeseni. Sezona polenacije drveća je kratka, dok je period polenacije trava, zbog međusobne ukrštene reaktivnosti među različitim vrstama trava, dug. I među polenima korova postoji ukrštena reaktivnost u manjem stepenu. Najveći broj oboljelih je preosjetljiv na veći broj alergena, tako da polovina pacijenata ispoljava tegobe i do četiri mjeseca godišnje, a petina ima tegobe i duže od devet mjeseci. Donedavno se smatralo da se alergijski rinitis javlja kao sezonski i perenijalni; prema novoj podjeli, alergijska kijavica se u odnosu na učestalost, tj. trajanje i težinu ispoljenih tegoba klasifikuje na intermitetnu i perzistentnu formu bolesti, različitog stepena težine - od blage, do umjereno teške i teške.
Koje dijagnostičke procedure je neophodno obaviti da bi se dobila dijagnoza?
-Dijagnoza alergijskog rinitisa postavlja se na osnovu tipičnih anamnestičkih podataka i kliničke slike, kao i rezultata ciljanog alergološkog ispitivanja (alergijski kožni testovi inhalacionim alergenima, određivanje nivoa ukupnog IgE kao i/ili alergen specifičnih IgE antitijela u krvi, izvođenjem specifičnih nazalnih provokacionih testova i drugo). Nekada se dijagnoza sa velikom vjerovatnoćom može postaviti samo na osnovu tipičnih simptoma koji se ispoljavaju samo u određenom periodu godine, i jasne veze između pojave simptoma i kontakta sa određenim alergenom (boravak u prirodi, blizina određene vrste drveća i slično). Ubjedljiv podatak o pojavi tipičnih simptoma krajem ljeta govori u prilog alergijskoj kijavici izazvanoj polenima korova, najčešće ambrozije, i tada dodatna dijagnostika služi za potvrdu preosjetljivosti i odluku o liječenju. Važan podatak u prilog alergijskom rinitisu je i podatak o prisustvu oboljelih u porodici, jer je poznat značaj familijarne agregacije obolelih, posebno među srodnicima prvog naslednog reda (otac, majka). Nakon sumnje da se radi o alergijskoj kijavici slijedi izvođenje kožnog testiranja ekstraktima inhalacionih alergena, kojim potvrđujemo prisustvo antitijela specifičnih za alergene na koje je ispitivana osoba preosjetljiva. Kao rezultat ostvarenog kontakta i reakcije alergen -antitijelo dolazi do oslobađanja medijatora (prije svega histamina) iz efektorskih ćelija u koži, koji na mjestu pozitivne reakcije dovodi do pojave papule i crvenila. Poređenjem te reakcije sa pozitivnom kontrolom (reakcija na mestu histamina) i negativnom kontrolom (fiziološki rastvor) očitava se rezultat. Test je pouzdan i široko dostupan, nije skup i predstavlja inicijalni test u potvrdi dijagnoze. Njegov rezultat je u dobroj korelaciji sa in vitro rezultatima koji se dobijaju vađenjem uzorka krvi i određivanjem prisustva specifičnih antitijela za različite alergene. Ovi testovi su skupi i nisu svuda dostupni, ali su nekada jedini način za postavljanje dijagnoze (kod pacijenata koji su započeli terapiju H1 antihistaminicima, imaju promjene po koži koje ne dozvoljavaju obavljanje kožnog testa i slično). Kada pacijenti imaju izražene tegobe, a rezultati navedenih ispitivanja nisu konkluzivni, izvode se i provokacije nosne sluznice alergenskim ekstraktima i sagledava pojava tipičnih simptoma, čime se u kontrolisanim uslovima imitira prirodna ekspozicija alergenima, kao kada ih pacijenti udišu.
Kako izgleda liječenje i koliko dugo se primjenjuje?
-Strategija liječenja zasniva se na edukaciji pacijenta, primjeni mjera prevencije, tj. izbjegavanju alergena kad god je moguće, farmakoterapiji i alergenskoj imunoterapiji. Kad je riječ o farmakoterapiji, ne postoji jedan idealan lijek; postoje internacionalno prihvaćene smjernice sa većim brojem ponuđenih terapijskih opcija koje je potrebno skrojiti i prilagoditi za svakog pacijenta ponaosob, a prema individualno ispoljenim tegobama i karakteristikama bolesti. Moderni, nesedirajući antihistaminici druge generacije su prva terapijska opcija, efikasni su protiv kijanja, svraba i pojačane sekrecije iz nosa, ali sa manjim efektom na nazalnu blokadu i gubitak čula mirisa, koji su čest klinički problem u hroničnom rinitisu. Kod čestih, dugotrajnih simptoma i izražene zapušenosti nosa na prvom mjestu su glikokortikoidni ljekovi primijenjeni lokalno u vidu nazalnog spreja. Primjena antihistaminika i intranazalnih steroida (INS) u izvjesnoj mjeri umanjuje i težinu očnih simptoma. Ljekovi koji brzo otklanjaju zapušenost nosa (topikalni i oralni dekongestanti, tj. vazokonstriktorne kapi i/ili sprejevi) nemaju efekta na druge simptome i mogu se primjenjivati sedam do 10 dana, dok drugi ljekovi kao što su antihistaminici i intranazalni steroidi ne ispolje svoj efekat. Ljekovi iz grupe antileukotriena nemaju potvrđenu efikasnost kao monoterapija i primjenjuju se u kombinaciji sa drugim ljekovima, najčešće kod pacijenata sa ispoljenim tegobama od strane donjih disajnih puteva i pridruženom astmom. Ljekovi koji su efikasni u profilaksi simptoma daju se nekoliko nedjelja prije aktuelne sezone i ispoljenih simptoma, moraju se uzimati redovno i kada simptomi nisu ispoljeni, ali su manje efikasni kod teških formi alergijskog rinitisa.
Snežana Moldovan
Foto: Dragana Đorović

Vrijeme za alergensku imunoterapiju

-Alergenska imunoterapija jedina je terapijska strategija koja djeluje na sam uzrok i predstavlja poseban, specifični vid liječenja čiji je cilj modulacija imunskog odgovora na uzročni alergen i ublažavanje ili eliminaciju simptoma bolesti – ističe prof. dr Tomić - Spirić. - Pored toga što ispoljava kurativni efekat, ima i značajne preventivne efekte (ublažava simptome i smanjuje potrebu za ljekovima, a može da izmijeni i prirodni tok bolesti, prevenira nastanak novih senzibilizacija, progresiju rinitisa u astmu i/ili težu formu bolesti). Postoji više modaliteta primjene (subkutano davanje injekcija alergenskog ekstrakta, oralna - sublingvalna primjena rastvora alergena u vidu kapi ili brzorastvorljivih tableta), i prema preporukama sprovodi se tri do pet godina. Odluka o započinjanju alergenske imunoterapije je na subspecijalisti alergologu, a uspjeh terapije, efikasnost i bezbjednost se ostvaruju dobrim odabirom i praćenjem pacijenata.

Alergijski rinitis i astma

- Astma i rinitis se danas smatraju različitim manifestacijama jedne iste bolesti - naglašava sagovornica „Dana“. - Značajan procenat astmatičara ima pridruženi rinitis, kao što i veliki procenat osoba sa rinitisom ima i simptome astme. Alergijski rinitis smatra se faktorom rizika za razvoj astme. Zbog toga kada imamo pacijenta sa rinitisom mislimo i na astmu, i obratno. Rana intervencija uvođenjem imunoterapije kod oboljelih od rinitisa može da prevenira ili odloži razvoj astme.